Pestkop Apenkop

In TV programma’s waarin mensen worden aangesproken op hun pestgedrag in een nog niet zo heel ver verleden, leiden pestkoppen aan geheugenverlies en kunnen zich niets meer herinneren van hun daden van weleer. Docenten menen zich vaak te herinneren dat ze toch regelmatig hadden ingegrepen. En de enige die helder van geest lijkt is diegene die werd gepest.

Maar vraag een willekeurig persoon van mijn leeftijdsgroep (begin veertig) en de meeste kunnen onmiddellijk de namen noemen van diegene die werden gepest in de klas en wie de pesters waren. Al is het inmiddels dertig jaar terug in de tijd. Helder in mijn geheugen staan de namen en gezichten van de kinderen die buitensporig werden gepest. Het bijzondere is dat het ook niet moeilijk te reconstrueren is wat buitensporig pesten was. Ik kan me nog herinneren waar en hoe ik zelf pestte of gepest werd, maar gelukkig en hopelijk ook voor anderen zonder traumatische ervaringen.

Hoe is het mogelijk dat op een dag als maandag waarin het nieuws naar buitenkomt dat de jonge man, Tim Ribberink  zelfmoord pleegde als gevolg van pesten, scholen zich haasten om in het nieuws te melden dat hij in hun omgeving niet gepest werd en dat er alles op wees dat hij het er zelfs naar de zin had. Is het een falend waarnemingsvermogen? Een zeer korte termijn geheugen? Angst voor de gevolgen? Een juridische formulering om claims te vermijden of naamschade te voorkomen? Een tekortkoming in de vaardigheden om grote groepen jongeren te begeleiden? Of zit ik er naast?

Anonieme kennissen en leeftijdsgenoten weten snel te melden dat hij een eenling was of op zichzelf gericht. Waarom is er niemand die het onttrekken aan sociale groepsprocessen met leeftijdsgenoten als een signaal ziet dat er iets aan de hand is? Of die dit herkent als vluchtgedrag? Blijkbaar zien we er eerder een legitimatie in om ons niet te veel bemoeien met die eenling.

Wat is het met pesten bij ons mensen? Mijn theorie is dat we bang zijn voor de verantwoordelijkheid. Stel we nemen pesten waar en herkennen het, dan krijgen we als omstander ook nog een verantwoordelijkheid. Het is gemakkelijker om even de andere kant uit te kijken of ons te verschuilen achter stapels papieren pestprotocollen en antipest-contracten.

Van de ouders van Tim Ribberink kunnen we op dit alleen zeggen dat ze moed hebben om pesten op deze manier aan de kaak te stellen, ongeacht of dit hun opzet was. Hopelijk scherpt het ons waarnemingsvermogen en helpt het ons geheugen op te frissen. Maar helaas te laat voor vele pestslachtoffers.

Bioloog Patrick van Veen is een expert op het gebied van sociale relaties op het werk. Zijn laatste verschenen boek is Pestkop Apenkop. Hierin staat de vraag ‘is pesten natuurlijk gedrag en zit het verankerd in onze genen?’ centraal.