Perverse trekken

Sinds het uitbreken van de crisis vernemen wij dagelijks over de misstanden van onze manier van leven. Of het nu gaat om de bonussen, het gerotzooi met voeding, of kinderarbeid in de kledingindustrie: op alle fronten vertoont ons systeem perverse trekken.

Terwijl een wereldwijde beweging als Occupy verweten wordt hiervoor geen pasklare antwoorden te hebben, voelen heel veel mensen dat de tijd gekomen is om dit systeem te veranderen. Want, iedereen beseft dat zelfs het eventueel aantrekken van de economie de dieperliggende financiële instabiliteit niet zal wegnemen.

Wanneer we willen komen tot verandering moeten we lering trekken uit het verleden. In de afgelopen honderd jaar werd vaak geprobeerd ons systeem te veranderen. Een goed voorbeeld hiervan was de protestgeneratie uit de jaren ’60 en ’70. In de V.S., Europa en ook Nederland maakten miljoenen jongeren gebruik van hun democratische recht om tegen ons systeem protest aan te tekenen en alternatieven voor te stellen. Het concernkapitalisme, consumptiegroei, uitbuiting in de Derde Wereld, bestaande arbeids- en eigendomsverhoudingen en de oorlogsindustrie, werden door hen fel gekritiseerd.

Ondanks de wereldwijde omvang van dit proces heeft dit niet geleid tot systeemverandering. Dit kwam omdat het systeem veel vormen van kritiek op behendige wijze wist te annexeren. De protestkleding en haardracht werden hip en door de commercie ingelijfd. Democratisering van het onderwijs en een liberalisering van de seksuele moraal werden toegestaan, terwijl het consumptiepeil verder toenam. Laat dit voor de veranderaars een les zijn: zorg ervoor dat het veranderen niet hip wordt, want dan ligt het snel bij de ramsj.

Maar er zijn ook veranderaars die wel in staat waren een revolutie te ontketenen. Mensen als Lech Walesa van Solidarność, Martin Luther King en Mahatma Gandhi. De laatste hanteerde een zeer intelligente strategie. Gandhi was een compromisloze figuur die op behendige wijze de populaire meningen uit zijn tijd wist te vermijden en zelfs meerdere malen in hongerstaking ging om zijn standpunten kracht bij te zetten. Gandhi was dan ook geen relativist, maar een moralist met een heel duidelijk vijandbeeld. Een vijandbeeld dat niet bestond uit mensen, maar uit gedrag en denkbeelden. Met zijn methode van de ‘vreedzame non-coöperatie’ – het weigeren om onderdrukkende of discriminerende regels en wetten na te leven – bracht hij de Britten tot wanhoop. En natuurlijk was Gandhi een man die van zichzelf en van zijn medestanders eiste dat ze de mentaliteit van vredelievendheid en wederzijds respect zelf zouden voorleven. Veranderen, zo stelt Gandhi, heeft voorbeelden nodig.

Wanneer we kijken naar de wereld waar wij in leven dan kunnen we stellen dat we er met hippe duurzaamheid of een stukje verantwoordelijkheid (alleen) niet zullen komen. Dit is geen cynische constatering maar, Gandhi memorerend, een voldongen feit. Er wordt om te veranderen een commitment, engagement en solidariteit verwacht. Veranderen, wat wil zeggen het toewerken naar een rechtvaardige en bovenal humane samenleving, vereist een gemeenschappelijke inspanning. Het doel dat we daarbij voor ogen moeten houden laat zich formuleren door de volgende vraag: ‘wat voor wereld willen wij in ecologische, sociale en politieke zin onze kinderen nalaten?’

Dit artikel is geschreven door Tiers Bakker en Robin Brouwer. Brouwer adviseert maatschappelijke sectoren, bedrijven en overheden die tot verandering willen komen.

Dinsdag 17 september vindt in Amsterdam in De Nieuwe Liefde het programma ‘Voorbij het neoliberalisme’ plaats. Kun je er niet bij zijn? Kijk dan hier live mee.

In het verleden zijn vele pogingen gedaan om een alternatief te bieden voor het consumptieve kapitalisme. Dergelijke initiatieven hebben niet altijd blijvende verandering opgeleverd. Hoe komen we wél tot succesvolle, daadwerkelijke verandering van ons maatschappijsysteem? En welke rol is daarin voor ons burgers weggelegd? O.l.v. maatschappijfilosofen Robin Brouwer en Tiers Bakker. Met Denker des Vaderlands René Gude.

Voorbij het neoliberalisme – Strategieën voor verandering Dinsdag 17 sept – 20.00 uur Grote Zaal €10 / €7,50 (CJP, studenten, Stadspas) De Nieuwe Liefde – Da Costakade 102, Amsterdam