Perspectief op jeugdzorg

Jeugdzorg is een containerbegrip, het omvat alle activiteiten die bijdragen aan het veilig opgroeien. Er worden verschillende vormen van jeugdzorg en jeugdhulp onderscheiden, namelijk jeugd- en opvoedhulp , jeugdbescherming , jeugdreclassering, geestelijke gezondheidszorg voor jeugd  (jeugd-ggz) en zorg voor jeugd met een licht verstandelijke beperking. Gemeenten bieden begeleiding voor jeugdigen en gezinnen vanuit wijkteams, buurtteams of wijknetwerken. Thans krijgt ongeveer 10% van de jongeren tot 23 jaar jeugd- en opvoedhulp of jeugdbescherming, omdat ze thuis niet voldoende veilig zijn.

In het kader van de decentralisatie zijn sinds 2015 gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorg. De decentralisatie is gepaard gegaan met bezuinigingen. Dit heeft geleid tot een conflict tussen het Rijk en gemeenten over de kosten van de jeugdzorg; de gemeenten komen 1,7 miljard euro tekort. Het Rijk wil structureel 1,7 miljard euro extra voor de jeugdzorg toekennen. Dan nog blijven zo’n zes op de tien gemeenten met tekorten zitten. Eerder bleek al dat een deel van de 1,3 miljard euro die gemeenten kregen voor tekorten in de jeugdzorg, is uitgegeven aan andere zaken. Sommige gemeenten komen met de toegekende gelden goed uit, andere hebben grote tekorten. Dat komt mede omdat de situatie met de jeugd lokaal zo verschillend is. Een mogelijke deeloplossing voor dat probleem zou zijn om de gespecialiseerde jeugdzorg, zoals de zorg voor kinderen die thuis onveilig zijn en de jeugd-ggz, terug te brengen bij het Rijk of de zorgverzekeraars.

Het tweede probleem is dat de zorg sterk is vermarkt, en daardoor geldt de werking van vraag en aanbod. Aanbod kan vraag scheppen door middel van perverse prikkels door marktpartijen. Als een marktpartij de ouders of scholen aanpraat dat het niet goed gaat met bepaalde kinderen of jongeren dan wordt hulp gevraagd. Jeugdzorg wordt een consumptiemiddel om goed te functioneren of om gelukkig te zijn. Kinderen moeten voldoen aan hoge verwachtingen, en als een kind niet aan verwachtingen voldoet is er breed aanbod van hulpverleners. Ook worden snel etiketjes zoals ADHD, ADD, PDD-NOS, enz. opgeplakt als afwijkend gedrag wordt waargenomen. Er zijn veel behandelprogramma’s die door marktpartijen maar al te graag worden ingezet.

We kunnen voortgaan op deze weg, waarbij we ons op individuen richten: gedrag wordt opgemerkt, de persoon wordt gediagnosticeerd en er volgt een behandelingsprogramma op maat. Deze aanpak gaat te gemakkelijk voorbij aan het feit dat mensen sociale wezens zijn en daarom gedijen bij constructieve sociale activiteiten. Activiteiten zoals samen een hobby uitvoeren of samen sporten dragen bij aan de noodzakelijke socialisatie en het levensgeluk. Deze zaken behoeven geen georganiseerde zorg.

Om het tij te keren moeten Instituten die geworteld zijn in de lokale samenleving, zoals het onderwijs, plaatselijke verenigingen en stichtingen meer betrokken worden bij opvoeding en daarvoor de middelen krijgen. Vooral het terrein van sociaal emotionele ontwikkeling en zorgen voor elkaar worden aangesproken. Investeren in dit soort opvoeding kan een groot deel van de professionele begeleiding en van jeugdtherapie voorkomen. Er is dan een sociale ondersteunende gemeenschap waarin veiligheid, structuur en zorg voor elkaar voorop staan.

De conclusie is dat we minder hoeven investeren in individuele hulpverlening als we investeren in de fundamenten van het samenleven. Gemeenten kunnen zorg dragen voor het sociale fundament van samenleven en provincie of Rijk bewaakt op afstand het aanbod en de kwaliteit van complexe zorg.