Pensioenhervorming wordt de moeder van alle schandalen

In grote delen van politiek Den Haag overheerst het sentiment dat het eindelijk eens afgelopen moet zijn met dat gezeur over de pensioenen. Daarbij komt de neiging van politici hun goedkeuring te hechten aan voorstellen met een sterk vaktechnisch karakter. Je begrijp het niet helemaal of helemaal niet maar het zal wel in orde wezen

De pensioenfondsen staan er florissant voor. Jarenlang kregen senioren te horen dat een indexering er niet in zat omdat de dekkingsgraden onder de honderd procent waren gedaald. Eigenlijk had een verlaging in de rede gelegen maar dat kon door coulancemaatregelen van de regering meestal worden voorkomen.

Nu zijn die dekkingsgraden ineens heel gezond. Zo staat het ABP op 116.4% en de Bisdommen zelfs op 149,8%. Dat komt voornamelijk door de rentestijgingen. Om de dekkingsgraad te berekenen gaat men uit van de fictie dat over veertig jaar de rente zich op het zelfde niveau zal bevinden als vandaag de dag. Waarom is dat een fictie? Geen mens kan voorspellen hoe de economie er over vier decennia voorstaat. Het is allemaal koffiedik kijken. 

Met rendementen heeft dat allemaal niet veel te maken. In het afgelopen decennium liepen de pensioenfondsen enorm binnen. Nu gaat het veel slechter. Dat komt door de inzakkende economie en de stijgende rentes, aldus het ABP. Het ambtenarenpensioenfonds  verwacht voor de komende tijd een halvering. Bedenk dat dit persbericht is opgesteld door spin doctors van dit fonds. Ze zullen proberen de situatie zo gunstig mogelijk voor te stellen. 

Pensioenfondsen beleggen niet zelf. Dat laten zij over aan gespecialiseerde instellingen die forse rekeningen indienen. Ook als het door hen behaalde rendement negatief is. Het Financieele Dagblad berekende dat de pensioenfondsen in 2022 nu al € 14,5 mijard moesten betalen voor deze dienstverlening, 42% meer dan vorig jaar. De geboekte rendementen waren lager dan in het crisisjaar 2008. De pensioenfondsen boeken recordverliezen. Ondertussen wapperen fier de trotse vaandels van de hoge dekkingsgraden.

Dit is onnavolgbaar. En deze situatie raakt niet alleen de gepensioneerden maar ook iedereen met een baan. Een werknemer is gemiddeld één dag per werkweek voor het pensioenfonds in de weer. Stel dat dit het bewaarde in een bescheten doekie, zoals mijn moeder zaliger het zou formuleren, en je gaat na veertig jaar met pensioen. Dan ligt er voor acht jaar salaris. In de praktijk zijn pensioenen veel lager dan het verdiende loon. Laten we daarom royaal doen. Laten we er er een jaar of tien van maken. En dan is er geen rekening gehouden met geldontwaarding. Het is duidelijk: sparen helpt niet. Pensioenfondsen moeten wel beleggen om een behoorlijke bijdrage te kunnen leveren aan een onbezorgde oude dag. Hun uitkeringen zijn de belegging van de schrale pizzabodem, geleverd door de AOW.

Dezer dagen dreigt de Tweede Kamer een klap te geven op een voorstel om de pensioenfondsen drastisch te hervormen. Al sinds 2012 is men met deze ombouw bezig en het buitengewoon ingewikkelde wetsontwerp is uiteindelijk ingediend door Wouter Koolmees, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het derde kabinet Rutte. Geen mens begrijpt precies wat zijn voorstellen inhouden. Wellicht geldt dat ook voor de bewindsman zelf want die wist zelf niet nauwkeurig uit te leggen hoe het allemaal werkt. Gelukkig voor hem gaat deze beker aan hem voorbij, nu hij bij de NS geheel andere gordiaanse knopen moet ontwarren. De verdediging van zijn ontwerp ligt nu in handen van minister Carola Schouten.

Het kernpunt is wél duidelijk. Tot nog toe gaan de rendementen in een gezamenlijke pot waaruit dan de uitkeringen worden gedaan. Nu worden zij in de geest van de tijd geïndividualiseerd. Elke pensioengerechtigde krijgt zijn eigen potje dat groeit en krimpt met de economische conjunctuur. Het is natuurlijk een titanenkarwei om die potjes te identificeren om vervolgens de inhoud daarvan te betalen. Men heeft berekend dat het één jaar werk betekent voor één miljoen mensen. Dit moet dan ook  uitlopen op een verschrikkelijke crash. 

Bij Op1 voorspelde de journalist Cees Grimbergen, die de pensioenfondsen al tien jaar lang in opdracht van Max volgt, een parlementaire enquête over tien jaar. De ervaring leert dat zulke parlementaire onderzoeken tot ophef leiden en veel meewarigheid. De slachtoffers van het onderzochte beleid schieten er zelden iets mee op. Ze blijven verward rondzwerven tussen de beleidsmatige puinhopen die maar niet worden opgeruimd.

De coalitiepartijen lijken akkoord te gaan met de voorgestelde hervormingen ook al kan niemand de impact daarvan overzien, noch de problemen die uitvoering met zich mee zal brengen. PvdA en Groen Links willen zich in grote lijnen bij hen aansluiten als enkele wijzigingen worden doorgevoerd. 

Veertig echte  deskundigen op pensioengebied zoals die bijvoorbeeld werkzaam zijn aan universiteiten, stuurden de Kamer een klemmende waarschuwing. Minister Schouten wuifde hun bezwaren weg. Oude koek, vond zij, hoef je geen rekening mee te houden.

Hier wordt een patroon zichtbaar. Tal van crises waarmee wij tegenwoordig kampen, worden veroorzaakt door zogenaamde 'hervormingen' van de kabinetten Rutte. Steeds werd er door kenners uitvoerig en met argumenten omkleed tegen gewaarschuwd. 

Vergeefs.

Dat lijkt nu weer te gebeuren. In grote delen van politiek Den Haag overheerst het sentiment dat het eindelijk eens afgelopen moet zijn met dat gezeur over de pensioenen. Daarbij komt de neiging van politici hun goedkeuring te hechten aan voorstellen met een sterk vaktechnisch karakter. Je begrijp het niet helemaal of helemaal niet maar het zal wel in orde wezen. Dit is tenslotte een land waar de hele wereld jaloers op is omdat alles zo perfect functioneert. Niet dan?

Na het toeslagenschandaal, het stikstofschandaal, het jeugdwerkschandaal, het ouderenzorgschandaal, het onderwijsschandaal, het aardgasschandaal volgt nu de moeder van alle schandalen, dat rond onze pensioenen.

Naschrift: In de Tweede Kamer liet Pieter Omzigt de kern van zijn wezen zien. Hij is een geleerde en een professor. De parlementariërs kregen uitgebreid college over de gevaren van de nieuwe pensioenwet. Zeer de moeite waard.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.