De paus en de koning

Op de middag van de Eerste Kerstdag al begon de duiding van ‘s konings kersttoespraak. Kysia Hekster van de NOS vond het een nogal somber betoog omdat hij de splijtzwammen in onze samenleving nadrukkelijk aan de orde stelde. Dat viel nogal mee. Willem-Alexander toonde gewoon aan dat hij zijn grondwettelijke taak begrijpt. Sinds 1848 is de monarchie in Nederland bedoeld als een één-makende factor. Het staatshoofd staat boven de partijen. De koning belichaamt letterlijk wat de mensen in Nederland verenigt. Daarom is hij ook aanwezig op hoogtijdagen, terwijl hij tegelijkertijd daar verschijnt waar zich een ramp heeft voorgedaan. Hij is daar namens ons om de slachtoffers te troosten en te laten merken dat zij gezien zijn.

De kersttoespraak van 2017 had een licht waarschuwend karakter. De koning stelt vast dat de samenleving uit elkaar valt en verdeeld raakt in subculturen die elkaar wantrouwen en bestrijden. We vormen geen beeld van de ander meer op grond van persoonlijke ontmoetingen maar op grond van wat wij weten van horen zeggen en wat wij samen met gelijkgezinden in onze eigen bubbel verzinnen. Als je de één-makende factor in Nederland belichaamt, zeg je daar wat van. Dat is je taak. En Willem-Alexander heeft zich daar prima van gekweten.

Voor de toespraak van Willem-Alexander werd uitgezonden, was paus Franciscus al aan het woord geweest. Ook hij deed wat van hem verwacht werd. Hij contrasteerde de vrede van Kerstmis met de werkelijke situatie. Dat deed hij op een manier die waarschijnlijk nog lang in de wereld zal resoneren. Hij zag de pasgeboren Jezus in de kinderen die slachtoffer zijn van oorlog, honger en ellende. De paus noemde zo’n beetje alle brandhaarden op, van Syrië tot Myanmar, maar hij had het ook over kinderen van ouders die niet meer aan het werk kunnen komen. De paus noemde de slachtoffers, wie de daders en de verantwoordelijken waren liet hij buiten zijn beschouwing. Daar kan zijn miljardengehoor voor zichzelf wel een voorstelling van maken, moet Franciscus gedacht hebben. Hij had het wel over een verouderd ontwikkelingsmodel dat hij op een lijn stelde met de oorlogsstormen die over onze wereld waaien.

Het valt op dat de slachtoffers die Franciscus noemde, allemaal vallen in het kader van burgeroorlogen. Natuurlijk: er is ingrijpen van buitenaf, kijk maar naar de rol van Rusland, de Verenigde Staten, Iran of ons eigen Nederland in het Midden-Oosten maar de grondoorzaak is toch burgertwist.

En die is het gevolg als volkeren vergeten wat hen deelt maar ieder zich terugtrekt in zijn eigen godsdienstige, levensbeschouwelijke of politieke schulp. Daarom sloten de kersttoespraken van Willem Alexander en paus Franciscus op elkaar aan als de stukjes van een legpuzzel. En misschien ook wel die van de Belgische koning Filip. Hij pleitte voor verwondering. Daar kom je verder mee dan verbittering.

Lees hier in het Engels de kersttoespraak van de paus.

Tip: bekijk de toespraak van de koning nog een keer maar dan de versie van Nederland 2. Je merkt zelf wel waarom.