Pas op voor de makkelijke 'waarheid'

Begin augustus pleegde Scott Bradley zelfmoord. Hoewel hij zeven jaar ouder was dan de werkelijke dader, stond voor de inwoners van het plaatsje Garlieston vast dat hij een van beide moordenaars was van peuter Jamie Bulger.

Van John Venables was bekend dat die inmiddels weer in het gevang zat, maar Robert Thompson was na zijn vrijlating verdwenen. Des Dillon schreef een script over hem dat hij situeerde in een dorpje, Village of the Damned. Blijkbaar vonden de Garliestonners “slaperig en afgelegen aan de Schotse westkust” voldoende typerend om hun dorp te herkennen. Bovendien woonde Dillon er, dus welk ander plaatsje zou hij kunnen bedoelen? Nee, dat moest Garlieson wel zijn!

Maar dat zou dan wel betekenen dat Thompson in hun midden was… Een eng idee, zo’n kindermoordenaar in je buurt. Snel aan de slag om die Thompson eruit te werken, maar wie was het? Thompson kreeg immers een nieuwe identiteit na zijn vrijlating. Toch bleek het niet zo moeilijk een dader aan te wijzen: Bradley, de nieuweling die er pas zeven jaar eerder was komen wonen.

Dat Bradley gezien zijn leeftijd de moordenaar niet kón zijn, deed er niet toe. Hij werd bijna dagelijks valselijk beschuldigd en verloor zijn baan. Na maanden het doelwit te zijn geweest van de angry villagers , maakte hij er een einde aan.

Daarmee is deze tragedie een voorbeeld van een narratieve waarheid. Een narratieve waarheid is een voor waarheid gehouden geloof dat weinig met feiten – historische waarheden – te maken hoeft te hebben. Je wapent je ertegen door alert te zijn op cirkelredeneringen en al te mooi om waar te zijne als-dan relaties, door kritisch te zijn jegens een opvatting die voldoende kritische massa heeft gekregen om niet meer ter discussie te staan, door tegenargumenten eerst te onderzoeken in plaats van meteen naast je neer te leggen. Als een verhaal een mooie begin-midden-eind vorm heeft met een onontkoombare plot, wees dan op je hoede.

De verkiezingen staan voor de deur, dus je weet wat je te doen staat.

Garlieston staat ook model voor iets anders, namelijk de omstandigheden voor het creëren van een zondebok. Eén: sociale onrust omdat verschillen wegvallen (een slaperig dorpje voor steeds meer pensionado’s). Twee: een grensoverschrijdende daad (kindermoord). Drie: een gemakkelijk slachtoffer (nieuweling). Vier: de gewelddadige verwijdering van het slachtoffer uit de groep (pesten tot de dood).

Voorbeelden van een narratieve waarheid die leidt tot een zondebok hebben we in Nederland ook (Lucia de B.); de narratieve waarheid kan zo overtuigend zijn, dat een slachtoffer zelf in de onterechte schuld gaat geloven (Ina P.) Perfecte voorbeelden; moeten we al gealarmeerd raken? Niet als je je aan bovenstaande richtlijnen houdt. Dus kus die onderzoeker in jezelf wakker.

Dit is het redactioneel van de komende CO Times, de digitale nieuwsbrief van [campus]OrléoN. De CO Times verschijnt vijf maal per jaar. Een abonnement is gratis. U kunt zich abonneren op de CO Times door via http://www.campusorleon.nl/user/register een gratis John Dewey lidmaatschap aan te vragen.