Paranoia leidt tot burgeroorlog

In een Bosnische kroeg vroeg een Amerikaanse journalist een Servische collega wie de grootste Servische serieverkrachter was in hun burgeroorlog. ‘Gruban Malic,’ antwoordde de Serviër en de Amerikaan gaf de informatie door aan het Joegoslavië-tribunaal. Gruban verscheen op posters met de meest gezochte oorlogsmisdadigers en de Joegoslaven hebben goed gelachen, want hij was een fictief personage uit een roman.

Dit verhaal is een goede parabel over hoe deze burgeroorlog vaak ging. Verhalen werden verzonnen of opgeblazen, totdat de verschillende etnische groepen vol haat en angst elkaars koppen insloegen. Als één lid van een etnische groep naar een vrouw uit een andere groep floot, ontaardde dit in een verhaal over massaverkrachting. De macabere fictie in fluisterspelletjes leidde uiteindelijk tot etnische zuiveringen en de genocide in Srebrenica.

Ik heb deze paranoia tijdens de Roemeense anticommunistische revolutie zelf meegemaakt. Vol adrenaline luisterde ik in het donker bij een roadblock naar geruchten dat dictator Ceaușescu het waterreservoir van de hele stad zou hebben vergiftigd. Of dat hij buitenlandse diabolische mercenairs zou hebben ingehuurd. Dit gerucht zorgde ervoor dat de paniekerige tieners bij mijn wegblokkade twee onschuldige Italiaanse toeristen doodschoten.

Ik zie deze paranoia ook in Nederland groeien. Neem bijvoorbeeld de column van Rob Hoogland in de Telegraaf, na het nieuws dat Pegida varkens voor de moskeeën tijdens de Ramadan wil roosteren:

Hoogland suggereert dat moslims valse-vlag-operaties uitvoeren, om de islamkritiek te discrediteren en moslims populair te maken.

Hoogland schendt de regels van een rationeel debat. Columnisten proberen een probleem uit de wetenschapsfilosofie op te lossen: het probleem van onderdeterminatie. Onderdeterminatie betekent dat er een oneindig aantal verklaringen bestaat voor dezelfde gebeurtenis. Bijvoorbeeld het heelal kan in de oerknal zijn ontstaan, of vijf minuten geleden geschapen zijn, inclusief onze herinneringen aan gisteren. De goede opiniator ontdekt de meest waarschijnlijke verklaring in een hooiberg van oneindig veel andere mogelijkheden. Hij ontbloot deze waarschijnlijkheid met betrouwbare premissen en logische redeneringen. Hoogland daarentegen zuigt uit zijn duim.

Zijn verhaal is kwalijk omdat het een aantal lezers onterecht zal overtuigen. Dit komt door meerdere redenen. Sommige lezers hebben al voldoende vooroordelen over moslims om zoiets aannemelijk te vinden, het past in hun straatje. Maar ook de stijl van het verhaal manipuleert de lezer. Rechtswetenschappers onderzochten hoe de jury’s in de rechtbank overtuigd raken. Zij en psychologen ontdekten dat beeldige, levendige verhalen mensen sneller inpalmen dan droge abstracte argumenten, ook als de verhalen onwaar zijn. Ook Hoogland gebruikt onnodig zintuigelijke taal. Hij beschrijft levendig de blonde haren, de blauwe ogen en de uitgestrekte armen in een Hitlergroet. Hoogland overreedt zijn lezers met stijltrucs, niet met logische onderbouwing.

Steeds meer opinieleiders dagdromen over een burgeroorlog, zoals Wierd Duk, Adjiedj Bakas en Joost Niemöller. Gerard Joling vertelde in een interview: ‘Het zou mij niet verwonderen als er binnen nu en drie jaar een burgeroorlog uitbreekt.’ Wilders riep dat het volk in opstand zou komen als hij niet mee zou regeren. Baudet vreest dat de EU in een ‘gewelddadige explosie sterft.’ En ‘Het risico van een pan-Europese burgeroorlog is reëel.’ En ‘Ik heb vaak het gevoel dat we in een pre-revolutionair tijdperk leven.’ Als deze door hen gevreesde of misschien gewenste oorlog komt, dan heeft hij drie belangrijke oorzaken: hun paranoia, hun fluisterspelletjes en hun drogredenen. Precies zoals in Joegoslavië.