Overheid, stop met misleidende reclame voor 'duurzame' kerosine

Voor een succesvolle PR-stunt heb je soms niet veel nodig. Toen Shell, KLM en demissionair minister Cora van Nieuwenhuizen (VVD) eerder deze maand pronkten met de wereldprimeur van een eerste commerciële vlucht met 500 liter duurzame synthetische kerosine, werd dit dan ook terecht bestempeld als drie badkuipen vol verkiezingsretoriek. Er waren gelukkig meer kritische reacties te lezen, maar toch slaagde de PR-stunt redelijk: veel media namen de term duurzame synthetische kerosine klakkeloos over.

Daar zouden we iets van moeten vinden. De term ‘sustainable aviation fuel’ (SAF) is namelijk duidelijk niet bedacht op het ministerie of door een groene ngo. Het is een term die heel consequent wordt uitgedragen door partijen in de luchtvaartindustrie. Er is haast sprake van een script. En het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat neemt die taal dus klakkeloos over. De wereldprimeur werd bekendgemaakt tijdens een internationale conferentie over synthetische SAF, georganiseerd op initiatief van VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen.

Definitie van SAF Wat is de definitie van SAF? In een voorlichtingsfilmpje van het ministerie wordt gesteld dat SAF ‘een descriptieve term is voor alternatieve vliegtuigbrandstoffen die bijdragen aan minder CO2-uitstoot in vergelijking met fossiele kerosine’. Het gaat dan in de praktijk om verschillende, al dan niet bestaande, manieren om bio- of synthetische kerosine te maken. Het is een belachelijke definitie. Je kunt niet alles zomaar duurzaam noemen dat minder onduurzaam is dan het fossiele alternatief. Het is een belediging van het intellect om te doen alsof dit geen marketingterm is.

Dat maakt nog niet dat synthetische brandstoffen per se een slecht idee zijn. Veel deskundigen zijn het erover eens dat zulke brandstoffen een bijdrage kunnen leveren aan de vermindering van de CO2-uitstoot in de luchtvaart. Met een paar kleine kanttekeningen. Eén: zulke brandstoffen zijn hooguit een deel van de oplossing voor een deel van ons vliegverkeer. Twee: er is héél veel groene stroom nodig voor de productie. Drie: ook deze alternatieve brandstoffen zorgen bij verbranding nog gewoon voor CO2-uitstoot en andere luchtverontreinigende stoffen in de atmosfeer.

Melk uit de fabriek Dat laatste klinkt misschien logisch voor mensen die een beetje thuis zijn in de materie. Maar net zoals je kinderen moet vertellen dat melk niet uit een fabriek komt, en vlees gemaakt is van dieren, wekt de term duurzame kerosine ook verwachtingen over volledig schone, duurzame, uitstootvrije luchtvaart die niet bepaald worden waargemaakt.

Misverstanden worden ook bewust in stand gehouden. Schiphol CEO Dick Benschop twitterde naar aanleiding van deze SAF-conferentie nog dat uitstootvrije luchtaart in 2050 het doel is. Duurzame brandstoffen zijn hiervoor volgens Benschop essentieel. In Trouw schreef Esther Bijlo een kritische column over synthetische kerosine, omdat de productie vraagt om nogal wat groene elektriciteit die er eigenlijk niet is. Maar ze ging wel de mist in doordat ze dacht dat bij de verbranding van deze ‘duurzame’ kerosine geen CO2 vrijkwam.

Twee keer turven Kortom: het verschil tussen ‘zero’ en ‘net zero’ wordt niet altijd direct goed begrepen. Het is makkelijk om de verantwoordelijkheid daarvoor neer te leggen bij mensen die niet goed zijn in begrijpend lezen, of die niet uitblinken in verhaaltjessommen. Maar voor een eerlijke publieke discussie over verduurzaming in de luchtvaart is ook gewoon veel kennis nodig. Die uitleg hoeven we niet te verwachten van partijen in de luchtvaart zelf. Maar van overheidscommunicatie mag toch verwacht worden dat deze een bijdrage levert aan een eerlijke publieke debat? Termen dienen hiervoor duidelijk en niet-ambigu te zijn. Hoe doet het ministerie het in deze kwestie?

Het ministerie stelt in dit opzicht teleur. In het persbericht over de primeur werd door het ministerie twee keer de term ‘duurzaam geproduceerde kerosine’ gebruikt. Dertien keer turfde ik ‘duurzame kerosine’ of een variant hiervan (duurzame biokerosine, duurzame synthetische kerosine, duurzame brandstoffen). Media namen vaak alleen de term duurzame kerosine over. Nergens werd echt duidelijk uitgelegd wat nu het verschil is tussen die duurzaam geproduceerde kerosine en duurzame kerosine. Net zoals een live opgenomen programma toch ook echt iets anders is dan een live programma.

Alternatieve vliegtuigbrandstoffen Het aardige is dat het Planbureau voor de Leefomgeving in een notitie over CO2-uitstoot van de luchtvaart wel uitgebreid de moeite neemt om eventuele misverstanden op te helderen. Benadrukt wordt in H4 dat bij verbranding van ‘duurzame’ brandstof dus ook niet direct de geur van rozen vrijkomt. De notitie maakt ook helder dat de bijdrage van deze brandstoffen volstrekt onvoldoende zal zijn. Door de Schotse activist Finlay Asher, bekend van Green Sky Thinking, wordt daarom ook gepleit om het voortaan gewoon over alternatieve vliegtuigbrandstoffen te hebben, omdat de meeste SAF’s helemaal niet zo duurzaam en schaalbaar zijn.

Synthetische kerosine is dus bepaald geen wondermiddel, hoe vaak je het ook duurzame kerosine noemt. Daarmee is het ook niet per se een slecht idee. Het betekent alleen wel dat we realistische verwachtingen moeten hebben. Het gebruik van synthetische kerosine is gewoon een heel energie-intensieve manier om CO2 uit de atmosfeer te halen, om het vervolgens weer toe te voegen. Volgens lector duurzame mobiliteit Paul Peeters kun je met de groene elektriciteit die nodig is voor een retourtje Parijs, ook tien keer heen en weer met de Thalys.

Greenwashing Om deze reden heb ik een nieuwe klacht ingediend bij de Reclame Code Commissie. Mijn verzoek: de overheid moet stoppen om op misleidende wijze reclame te maken voor ‘duurzame’ kerosine. Eerder al werd Neste door de Reclame Code Commissie berispt voor misleidend adverteren met de termen ‘renewable diesel’ en ‘duurzaam dieselen’.

De luchtvaart zelf heeft een vrij beroerd track-record als het gaat om greenwashing. Reclamewaakhonden stellen vaak ook teleur. Maar dat is nu hopelijk aan het kantelen. Het minste dat van onze overheid verwacht mag worden, is dat ze niet bijdraagt aan de fossiele misleiding. Laat de lobbytaal dus buiten de deur en maak ook synthetische kerosine niet mooier dan het is.