Overheid, ontmantel de verzorgingsstaat voor bedrijven!

Dinsdag behandelt de Tweede Kamer het nieuwe Nederlandse modelverdrag voor de bescherming van bedrijven die investeren in het buitenland. Daarin wordt verwezen naar de maatschappelijke verantwoordelijkheid voor bedrijven. Overigens zijn die verwijzingen boterzacht: internationale investeerders wordt alleen vriendelijk gevraagd zich netjes te gedragen. Ze worden nergens toe verplicht.

Maar ook in andere opzichten verandert er weinig in het nieuwe model. Het houdt ook nog altijd een mechanisme overeind waarbij het ondernemersrisico wordt afgedekt met publieke middelen. Op basis van een investeringsverdrag kunnen in het buitenland investerende ondernemers bij een internationaal tribunaal verhaal halen als een overheid middels nieuwe regelgeving de waarde van een investering doet verminderen. ‘Schadevergoedingen’ voor aangescherpt milieu- en klimaatbeleid, betere consumentenbescherming en bescherming van de volksgezondheid kunnen in de vele honderden miljoenen lopen. En moeten worden betaald uit belastinggeld. Dat mechanisme, dat ook in het nieuwe model overeind wordt gehouden, stamt nog uit de jaren zestig en moet nodig worden herzien.

De afgelopen decennia is, volgens neoliberaal recept, de welvaartsstaat stukje bij beetje afgebroken, onder het motto van “eigen verantwoordelijkheid”. Tegelijkertijd blijft onze liberale overheid wel de risico’s voor het bedrijfsleven afdekken met belastinggeld. Terwijl ondernemen toch bij uitstek een bewuste keuze is om risico’s te nemen. Het bedrijfsleven steekt de winst in eigen zak. Waarom zou de belastingbetaler er dan voor moeten opdraaien als het rendement een keer tegenvalt?

De bedragen die ermee gemoeid zijn, zijn geen kattenpis: De gemiddelde schadevergoeding in een investeringsclaim is ca. 500 miljoen dollar. Wereldwijd is er is er via investeringsclaims al 70 miljard dollar publiek geld als schadevergoeding toegekend aan internationale investeerders en bedrijven. Geld dat daarmee niet meer beschikbaar is voor overheidsbeleid. Deze claim-mogelijkheid voor internationale bedrijven – bekend als investor-to-state dispute settlement (ISDS) of investment court system (ICS) – echoot de sfeer van de crisis van 2008, toen de financiële sector, na decennia van megawinsten voor private aandeelhouders, eiste dat de belastingbetaler met miljarden over de brug kwam toen bleek dat de genomen risico’s te groot waren.

Terecht leidde dat tot grote maatschappelijke verontwaardiging. Ook de investeringsbescherming die internationaal opererende bedrijven genieten stuit op onbegrip bij het grote publiek. Een Europees burgerinitiatief tegen ISDS in TTIP – het voorgenomen handelsverdrag met de Amerikanen – haalde in no time de vereiste drie miljoen handtekeningen op. De burger zag de bui al hangen en wilde claim-gretige Amerikaanse investeerders niet zo’n geducht politiek wapen in handen geven. Zelfs dreigen met een megaclaim kan overheden immers al kopschuw maken om bijvoorbeeld noodzakelijk klimaatbeleid door te voeren.

Wat voorbeelden: Onder dreiging van claims durfde Australië het in 2009 niet aan om een strenge emissiewet in te voeren. En recenter besloot de Franse minister voor klimaatzaken af te treden omdat hij geen deuk in een pakje boter kon slaan. Hij moest onder andere buigen voor het Canadese olie- en gasbedrijf Vermillion, dat Frankrijk dreigde met een schadeclaim als het, in het belang van het klimaat, de olie- en gaswinning aan banden zou leggen. De wet die dat moest regelen, werd daarop sterk afgezwakt.

In Duitsland eist Vattenfall, het moederbedrijf van Nuon, bijna 5 miljard aan compensatie voor het Duitse besluit om op termijn te stoppen met kernenergie. Nederland zou claims kunnen verwachten als we besluiten vervuilende kolencentrales te sluiten. En je kunt erover speculeren of de mogelijkheid om een internationale schadeclaim in te dienen Shell en Exxon heeft geholpen om het onderste uit de kan te halen bij het treffen van een schikking met de Nederlandse staat om het Groningse aardgas in de grond te laten zitten. Zoals Jan Terlouw het laatst stelde: Als het kapitaal de macht heeft en de overheid niet, gaat er niets gebeuren aan klimaatproblemen.

Dat burgers boos blijven over dit pressiemiddel voor bedrijven en de risico’s die eraan kleven, bewijst de nieuwe petitie tegen het omstreden mechanisme voor investeringsarbitrage. Nog maar net gelanceerd (22 januari), is deze al dik een kwart miljoen keer getekend. Ook partnerlanden waar Nederland investeringsverdragen mee wil (her)onderhandelen willen af van ISDS en sluiten steeds vaker verdragen zónder.

Laat de Nederlandse overheid hiervan leren. Haal het omstreden arbitragemechanisme uit het nieuwe Nederlandse modelverdrag. Multinationals en aandeelhouders pamperen en de belastingbetaler hun risico’s laten dragen is echt niet meer van deze tijd.