Overbevolking. Wat is het antwoord?

In zijn onlangs verschenen boek Ecologica toont bioloog Hans Meek aan dat de mensheid op veel te grote voet leeft. Op termijn moeten we volgens hem zelfs terug naar een wereldbevolking van twee miljard mensen. De mens moet radicaal anders gaan leven: binnen ecologische grenzen.

Hoe we de bevolkingsomvang op termijn op een humane wijze kunnen stabiliseren of zelfs verkleinen, is een complex vraagstuk. Er zijn nu ruim 7 miljard mensen op Aarde. In 2050 zijn dat er waarschijnlijk 9 miljard en in 2100 11 miljard. Dan lijkt overigens het hoogtepunt te zijn bereikt. Maar kan de Aarde al die mensen voeden? Is er genoeg energie, voedsel en drinkwater voor ons allemaal? En… kan onze prachtige planeet het wel aan?

Zolang de wereldbevolking groeit, zal ook de vraag naar ruimte, consumptie en energieverbruik toenemen. Denk alleen al aan de luchtvaart en het aantal gewenste vliegbewegingen. Een andere levensstijl en een andere organisatie en inrichting van de wereldeconomie is bittere noodzaak, naast de eventuele kansen die technologische vernieuwing biedt. Vooralsnog geldt: zolang de wereldbevolking groeit, heeft dat een extra negatieve impact op de Aarde.

Overheden zullen het krijgen van kinderen nooit kunnen verbieden. En door vooruitgang op medisch gebied zal de mens ook steeds langer leven. Gelukkig maar. Belangrijk is daarom geboortebeperking. Maar elke poging daartoe lijkt kansloos in islamitische landen en in landen waar de rooms-katholieke kerk machtig is. Zelf ben ik vader van drie kinderen. Toch zou ik het niet vreemd vinden als we wereldwijd moreel anders gaan denken over het krijgen van (veel) kinderen. Dit vraagt om een cultuuromslag.

Uiteindelijk is de ecologische kwestie een verdelingsvraagstuk met oog voor de Aarde. Hoe groot – of beter gezegd: klein – is de koek die we samen kunnen verdelen? En hoe verdelen we die? En kan de koek ook anders en duurzamer van samenstelling?

Duurzamer leven en samenleven is noodzaak. Het afremmen van bevolkingsgroei is dat niet minder. Maar eerlijk gezegd zie ik geen moreel verantwoorde methode voor bevolkingskrimp; hooguit kunnen we de groei voorlopig afremmen. Wel zijn maatregelen mogelijk om de wereldeconomie in balans te brengen en ongelijkheid tegen te gaan. Denk aan een mondiaal basisinkomen samen met zwaardere belastingen voor de allerrijksten, zoals belasting op flitskapitaal. Ook de afschaffing van de subsidies op fossiele  brandstoffen en voor niet-duurzame agrarische productie is noodzaak. Die noodzaak geldt ook voor overdracht van duurzame technologie en kennis naar ontwikkelingslanden.

Mondiale en supranationale sturing is noodzakelijk. Het lijkt een utopie. Maar nog altijd is dit eerder te realiseren dan een humanitaire oplossing voor overbevolking. Zolang er individuen zijn met meer financieel vermogen dan een miljoen medemensen elders op Aarde, zolang we wereldwijd veel vlees uit de bio-industrie blijven eten en één derde van ons voedsel verspillen, en zolang we nog overwegend fossiele energie gebruiken, zijn er veel meer problemen oplosbaar dan alleen het probleem van overbevolking.

We moeten niet alleen armoede bestrijden maar evenzeer verrijking tegengaan en het consumentisme beteugelen. We moeten onze productie, consumptie en onze vervoersmethoden – denk aan de luchtvaart – radicaal inperken en verduurzamen.

De groei van de wereldbevolking is een probleem. Ook religieus geïnspireerde mensen en organisaties zouden dat probleem moeten erkennen en op de agenda moeten zetten. Juist omdat religie wereldwijd vaak een remmende factor is wat betreft geboortebeperking. Ook hier is armoedebestrijding overigens een deel van de oplossing. Met op termijn minder mensen lijkt er uiteindelijk meer toekomst voor de Aarde en wie haar bewonen.

Maar zolang er mensen zijn met een ecologische voetafdruk die duizend of honderd keer groter is dan die van een ander mens, is het noodzaak dat we naast armoedebestrijding ook decadentie en verrijking bestrijden. Dan bedoel ik miljardairs die in weelde leven en die van gekkigheid niet weten wat ze met hun geld moeten doen. Maar ook de ‘gewone Nederlander’ die vijf keer per jaar voor enkele tientjes per keer in een vliegtuig stapt om een weekendje te shoppen in Londen of Stockholm.

Wie rept over ‘overbevolking’ als ecologisch probleem en weigert in te zien dat radicale verduurzaming en een stevige sociaaleconomische herverdeling op mondiaal niveau nodig zijn, lijkt me op z’n minst slecht geïnformeerd. Tegelijk geldt dat we de groei van de wereldbevolking als factor van de ecologische crisis niet moeten bagatelliseren.