Oplossing vluchtelingenprobleem moet van de EU komen

Woede geeft de snelste pen, maar rust de beste – dat is een beetje de schrijfstelregel die ik probeer aan te houden. Het gebeurt vaak genoeg dat ik een begin maak aan een artikel in een impuls van onvrede en woede over de actualiteit of de nieuwste politieke ontwikkelingen en na een kwartier figuurlijk verfrommel wat ik heb opgeschreven, omdat het resultaat maar al te vaak een incoherent en onsamenhangend geheel van woorden en meningen oplevert.

Het wordt tijd die twee eens te kanaliseren en te combineren. Woede en boosheid over de actualiteit is heel vaak tijdelijk, en een storm in een glas water kan aanvoelen als een orkaan – tot het glas op is – maar ditmaal hebben we het niet over een glas water, maar de Middellandse Zee. Sinds de vluchtelingendeal die de Europese Unie met Turkije sloot, in maart 2016, hebben duizenden vluchtelingen zich opgestapeld op de Griekse eilanden, met name Lesbos. Daar is een provisorisch en chaotisch kamp ontstaan, Moria, dat zoals algemeen bekend is deze week is afgebrand.

De deal die de EU met Turkije sloot, heeft de EU in een onderdanige positie geplaatst aan de politieke spelletjes van het Turkije van Erdogan, dat de afgelopen jaren een alsmaar sterker wordende autocratische ontwikkeling doormaakt. Waar in 2016 er nog serieus sprake was van een eventuele toetreding van Turkije tot het Schengengebied of zelfs de Europese Unie, is die Turkse ambitie inmiddels vervlogen. Turkije heeft de vluchtelingendeal kunnen gebruiken om de EU te chanteren, ​zoals dit voorjaar gebeurde ​: Ankara dreigde de EU te “overstromen” met vluchtelingen en gooide de grens naar Griekenland open, waardoor migranten in een bizar niemandsland terecht kwamen met twee dichte hekken aan beide kanten.

Het onvermogen van de EU en haar lidstaten om een menselijk en acceptabel vluchtelingenbeleid op te zetten levert schrijnende situaties op, zowel op microniveau in mensonterende situaties in vluchtelingenkampen en tijdens de routes die migranten nemen als op geopolitiek macroniveau waarin de EU zich laat chanteren door Turkije, dat openlijk flirt met Rusland. Het gebrek aan doorzettingskracht bij de Europese Commissie zorgt er ook voor dat elke lidstaat vervolgens een eigen soort migratiepolitiek gaat volgen die een onredelijke en onrust veroorzakende verdeling van migranten in de Unie tot gevolg heeft, met grote contrasten: Hongarije accepteert geen migranten meer en heeft een hek gebouwd aan de grens, maar Duitsland en Frankrijk sloten de handen direct na de brand in Moria ineen om slachtoffers op te vangen.

In Nederland bestaat migratiebeleid puur uit politiek opportunisme. Het beruchte getal van100 migranten die “we” uit Moria “redden” is niet alleen een laaghartig compromis, het is schaamteloos campagne-gewin over de ruggen van mensen. De coalitie kan het proberen te verkopen als een menselijke daad van ​mildheid en genade​, maar de deal betekent ook dat er honderden andere migranten níet naar Nederland kunnen komen – de deal is geen éxtra opvang, geen verruiming, maar een getal waar de menselijkheid vanaf is getrokken als een pleister op een open wond.

Praten over getallen is een methode om politiek niet confronterend te maken. Het kan technisch blijven en over regeltjes en afspraken gaan. Op die manier wordt voorkomen dat het debat daadwerkelijk over medemenselijkheid en empathie gaat, en dat partijen zich ineens moreel moeten verantwoorden over hun keuzes – wat men niet voelt, scheelt men niet. Ik zou dan ook willen pleiten voor een politiek die meer gaat om medemenselijkheid als uitgangspunt, en een regering die zich laat voorstaan op het vooruithelpen van de wereldbevolking (en dus niet eigen volk eerst, dankuvriendelijk). Makkelijker gezegd dan gedaan in het huidige politieke landschap waar het een sport is geworden om met asociale proefballonnetjes het discours steeds meer naar rechts te trekken.

De oplossing voor het vluchtelingenprobleem is ook niet te halen in de coalitiekamertjes in Den Haag. We kunnen zoveel meer doen dan we doen, Duitsland en Frankrijk bewijzen dat, maar een structurele oplossing zullen we moeten vinden in Europees verband. Het overdragen van meer besluitvormingsmacht aan de Europese Commissie – en eigenlijk het liefst ook het Europees Parlement – is zowat de enige manier. De EU moet in staat worden gesteld om daadkrachtig oplossingen door te voeren, te kunnen optreden tegen de obstructieve houding van landen als Nederland en Hongarije. Een utopische en praktisch onrealistische opstelling – maar dat is nu.

Als linkse partijen (en D66) zich geloofwaardig willen opstellen in de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2021, vertellen ze dit verhaal – hun eigen verhaal – en laten ze zich niet meenemen in rechtse frames. Het is te vaak gebeurd dat de maatschappelijke debatten rond verkiezingen en campagnethema’s hebben gedraaid om rechtse thema’s -minder immigratie en rechtse identiteitspolitiek. Het wordt tijd dat linkse partijen zich hard uitspreken vóór meer slagkracht van de Europese Unie, en niet bang zijn voor een ​backlash vanwege de schreeuwers op rechts.

En in de tussentijd is het belangrijk dat in het maatschappelijk debat de verontwaardiging over de onmenselijke keuzes van dit kabinet blijft bestaan en aanwezig blijft. Nederland kan het probleem niet zelf oplossen, maar we kunnen wel eisen dat de regering haar best doet om het helpen van mensen als prioriteit te stellen – en niet het beschermen van haar eigen meerderheid. Het is hopen op een campagne waarin medemenselijkheid en empathie weer een speerpunt wordt van de politiek. En tot die tijd: blijf boos. Omdat elk cijfer staat voor een mensenleven, en elk mensenleven is van onschatbaar meer waarde dan welke politieke overweging dan ook.