Operatie Barbarossa in Eindhoven

Na lang dubben en groot verzet van de lokale LPF heeft de Eindhovense raad toch besloten een nieuwe straat te noemen naar de Ottomaanse admiraal Barbarossa. Vlak daarbij in de buurt is de straatnaam Witte de Withstraat vervallen.

Wie was deze Barbarossa? Hij werd geboren op het eiland Lesbos als zoon van een Albanese bekeerling in het Ottomaanse leger, een zogenaamde spahi en een Griekse christin. Zijn echte naam was Khizr. De bijnaam Barbaros of Barbarossa (roodbaard) erfde hij van zijn broer nadat deze in een zeegevecht met de Spanjaarden was gesneuveld. Khizr Barbarossa koos net als zijn broers niet voor het landleger maar voor de geduchte Ottomaanse marine, die uit alle macht probeerde de hegemonie in de Middellandse Zee te veroveren waarbij zij vooral de Venetianen, de Genuezen, de katholieke ridderorde der Johannieters en de Spanjaarden tegenover zich vond. Als de Ottomaanse vloten kans zagen, plunderden zij de kusten van christelijke landen wat altijd grote buit opleverde voor de slavenmarkten in het Ottomaanse rijk.

Strategie ter zee Barbarossa deed eerst samen met zijn broers ervaring op in deze branche voor hij de kans kreeg zich echt met de strategie ter zee bezig te houden. Hun operaties namen steeds grotere vormen aan. Het aantal schepen groeide navenant. Zo wisten zij in 1510 Algiers te veroveren, dat net door Spaanse troepen was ingenomen. De lokale heerser kreeg zijn troon niet terug. De broertjes boden de stad formeel aan hun eigen heer, de Ottomaanse sultan Selim in Istanboel aan. Na de dood van zijn broer Oruc nam Khizr het commando over.

Nu kreeg zijn carrière pas echt vleugels. In de jaren na 1520 ontwikkelde hij zich tot de schrik der Middellandse Zee. Hij hield huis op Sardinië, in en rond Toulon, langs de kusten van Zuid-Italië. Zijn grote tegenstander bij dit alles was de Genuese vlootvoogd Andrea Dorea, die onder de vlag van Karel V zijn best deed om de Ottomaanse druk te weerstaan. Toch bleven de christelijke vloten altijd in het defensief tegenover de vuurkracht van de Ottomanen.

Beste onder de gelovigen De nieuwe sultan Sulayman was uiteraard zeer te spreken over deze daden. Hij benoemde Khizr Barbarossa tot admiraal over de vloot en gouverneur generaal van de Afrikaanse kusten alsmede enkele eilanden in de Egeïsche Zee waaronder het pas op de Johannieters veroverde Rhodos. Ook gaf hij hem de erenaam Hayreddin, wat zoiets betekende als de beste onder de gelovigen.

Barbarossa zette zijn activiteiten voort tot hij in 1545 met pensioen ging. Hij zag nog kans zijn memoires te dicteren voor hij in 1547 overleed. De auteur mag door zijn talrijke plundertochten op de kusten van Spanje, Frankrijk en Italië gelden als een der grotere slavenmakers uit de geschiedenis. Overigens hebben sultan Sulayman en koning Frans I van Frankrijk een tijd lang een formeel bondgenootschap gehad. In dat kader mocht Barbarossa een leger van dertigduizend man laten landen in de zuid-Franse kustplaas Toulon, waar de kerk tijdelijk werd veranderd in een moskee. Veiligheidshalve had koning Frans I de bevolking maar geëvacueerd want hij kende de reputatie van zijn nieuwe bondgenoten. En de inwoners van Toulon herinnerden zich nog het eerste vijandige bezoek van deze onverwachte medestanders.

Saluutschoten Tegenwoordig is Barbarossa de Michiel de Ruyter van de Turken. Als een marineschip zijn standbeeld aan de Bosporus passeert, lost het twee saluutschoten.

Het is onduidelijk wat de Eindhovense gemeenteraad heeft bezield om een straat te noemen naar deze slavenjager. Je kunt van Witte de With zeggen wat je wilt, maar deze vlootvoogd heeft zich nooit met slavenhandel bezig gehouden. Hij trad weliswaar in dienst van de West-Indische Compagnie maar als notoir ruziemaker liep hij daar al na een jaar of twee weg. Hij diende nog liever de grote Turk, zei hij, dan de West-Indische Compagnie op die hongerberg Brazilië.

Verdomhoekje De huidige generatie Nederlanders heeft een rijke erfenis aan zeeheldenbuurten. Onze voorouders eerden de helden waarover zij op school geleerd hadden, Jan Pieterszoon Coen, Michiel de Ruyter, Witte de With, Cornelis Tromp en zoveel anderen met straatnamen en monumenten. Tegenwoordig hebben wij een genuanceerder beeld van deze nationale figuren, wier acties om het zachtjes te zeggen niet altijd en overal samenvielen met onze huidige normen en waarden, of denkbeelden met betrekking tot de mensenrechten. Het heeft weinig zin om ze daarom bij nader inzien een plek te geven in het verdomhoekje van de geschiedenis. Beter is het zichtbaar te maken waarom destijds schering en inslag was wat wij tegenwoordig als misdadig zouden veroorloven en hoe het komt dat onze generatie zoveel anders denkt over slavenhandel, plunderen of het aanrichten van bloedbaden. Hoewel natuurlijk wij onze ogen niet mogen sluiten voor het feit dat die slavenhandel, dat plunderen en het aanrichten van bloedbaden nog steeds aan de orde van de dag zijn.

Het bondgenootschap van de Franse koning met Barbarossa vindt een interessante parallel in de samenwerking van Italië met de Libische kustwacht om vluchtelingen tegen te houden. De Middellandse Zee is opnieuw een plek geworden van dood en verderf, zij het op een andere manier dan in de tijd van Barbarossa. Wel is het product slavenhandel zoals uit schokkende beelden blijkt die verleden jaar in Libië gemaakt werden. Laat daarom de Indische en de zeeheldenbuurten met rust. Het zou té hypocriet zijn om nu uit decadente fijngevoeligheid de straatnamen te veranderen terwijl wij alleen maar een meewarige blik over hebben voor wat er in de Middellandse Zee gebeurt en ons vasthouden aan een stop-de-vluchtelingen-pact met de opvolger van de sultans Selim en Sulayman, Recep Erdogan.

En voor de Eindhovense raadsleden is er het volgende advies. Noem je nieuwe straten naar denkers en dichters. Jullie willen toch een kenniscentrum en een Silicon Valley zijn?