Open brief aan Nasrdin Dchar over verbinding en fundamentalisme

In je bijdrage op Joop van afgelopen dinsdag schrijf je dat je wilt verbinden, dat we moeten praten, naar elkaar moeten luisteren, verschillen moeten overbruggen. Maar dat schijnt van één kant te moeten komen.

Zo spreek je een cynisch dankjewel uit aan bijna een kwart van de Nederlandse kiezers, die gisteren voor de PVV of FvD hebben gekozen. Je probeert niet te begrijpen wat hen drijft, waar zij angst voor hebben en waar zij bezorgd over zijn. Het enige dat je erover zegt is “angst voor de ander, angst voor het vreemde, angst voor verandering”. Werkelijke problemen die aan die angst ten grondslag zouden kunnen liggen of erkenning dat de veranderingen die de samenleving in het tijdperk van de globalisiering ondergaat niet voor iedereen winst opleveren, daarover zeg je niets. Volgens jou hebben die miljoenen mensen gekozen voor “leugens en bedrog”. Denk je dat het de verbinding helpt en de verdeeldheid overbrugt wanneer je geen enkele poging doet de ander te begrijpen, beweert dat ze slechts achter leugens aanlopen en dat hun angsten op niets gebaseerd zijn en je zo geen enkele handreiking doet?

Dat geldt ook voor wat je over mij persoonlijk schrijft. Als je mijn interviews, opiniebijdragen en mijn laatste boek “Het vervallen huis van de islam” werkelijk gelezen had, met de verbindende houding waar je voor pleit, dan had je moeten vaststellen dat ik altijd een scherp onderscheid maak tussen het islamitische fundamentalisme en “de” islam of “de” moslims.

Ja, ik heb scherpe kritiek op het fundamentalisme en vind dat we de ernst en het gevaar ervan schromelijk onderschatten – daar kom ik zo dadelijk nog op. Maar ik heb niets tegen de islam of moslims – ik heb ze in mijn naaste familie (hoewel fundamentalisten hen als leden van een minderheidsstroming binnen de islam als niet-moslims of afvalligen beschouwen). Daarom was mijn tweet direct na de aanslag in Christchurch “Vandaag zijn we allemaal moslims. Want dit is een aanval op ons allemaal en alles waar we voor staan” volstrekt oprecht en in de consequente lijn van alles wat ik daarvoor gezegd en gescheven heb.

Maar jij, Nasrdin van de verbinding en de overbrugging van verdeeldheid, werd “misselijk toen ik zijn tweet zag”. Jij zag geen uitgestoken hand, je zag alleen je eigen haat, die zo sterk was dat je er misselijk van werd. Je was overigens niet de enige, op twitter kwamen er meer van dat soort reacties langs, net als overigens negatieve reacties van de andere kant, van mensen die, ook al veroordeelden ze meestal de aanslag, aangaven dat ze geen deel van dat “we” uit wilden maken.

De reden die je in je stuk aanvoert waarom je misselijk werd van mijn tweet is dat ik eerder gezegd heb dat de hoofddoek de beste voorspeller van islamitisch fundamentalisme is. Dat heb ik inderdaad gezegd, in een interview met het feministische tijdschrift Opzij alweer vier jaar geleden. Bij Opzij draagt ook niet iedereen de hoofddoek een warm hart toe, daar word je misschien ook misselijk van.

Er werd ook een, overigens helemaal niet zo kritische, bijdrage op Joop aan mijn interview gewijd door historicus Gert Jan Geling onder de titel Niet elke hoofddoekdraagster is een fundamentalist. Dat klopt natuurlijk maar weerlegt de these niet dat het dragen van een hoofddoek vaak met religieus fundamentalisme samengaat.

Die nuance ontgaat ook jou Nasrdin, want je wijst erop dat jouw moeder een hoofddoek draagt en toch “de liefste en meest zorgzame vrouw is” die jij kent. Los van het feit dat ook fundamentalisten en racisten hun fundamentalistische en racistische moeders meestal de liefste en meest zorgzame vrouw vinden die zij kennen, geloof ik graag dat je moeder geen fundamentalist is en vele andere hoofddoekdraagsters met haar. Dat neemt echter niet weg dat als we kijken met welke andere kenmerken fundamentalisme vaak samengaat, de hoofddoek er uit springt. Meer dan het opleidingsniveau, de leeftijd, het al dan niet in Nederland geboren en opgegroeid zijn of het opleidingsniveau hangt het al dan niet dragen van een hoofddoek het sterkste samen met het al dan niet hebben van een fundamentalistische geloofsopvatting en is in die zin “de beste voorspeller” van fundamentalisme.

In het wetenschappelijke en publieke debat kunnen we niet zonder uitspraken over samenhangen en tendensen. Als uit onderzoek naar rechtspopulisme zou blijken dat het opleidingsniveau de beste voorspeller is van een stem op PVV of FvD betekent dat natuurlijk ook niet dat alle laagopgeleiden en geen enkele hoogopgeleide op die partijen stemt. Als je dat generaliserend vindt dan kunnen we de universiteiten wel sluiten want in de sociale werkelijkheid zijn er altijd uitzonderingen op elke regel. Dat heb ik in het interview overigens ook duidelijk gezegd “Tegelijkertijd wijst Koopmans erop dat tegenover die 55 procent fundamentalisten ook 45 procent hoofddoekdragende vrouwen en mannen met een gesluierde vrouw staan die niet fundamentalistisch zijn.” Maar ik vermoed, Nasrdin, dat je het betreffende interview nooit gelezen hebt. Je hebt er waarschijnlijk slecht over gelezen of gehoord in je eigen echokamer.

Waarom is religieus fundamentalisme problematisch? Allereerst omdat het – op dezelfde manier als racistische ideologieën de daders van aanslagen als die in Christchurch kunnen inspireren – de ideologische voedingsbodem vormt waarin gewelddadig extremisme kan gedijen. Het aantal doden door terroristische aanslagen wereldwijd is in de afgelopen tijd dramatisch toegenomen en ligt momenteel ongeveer 20 maal zo hoog als in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Ongeveer 85 procent van die doden vallen bij aanslagen door islamitische extremisten: gemiddeld in het laatste decennium bijna 10.000 per jaar, dat wil zeggen elke twee dagen een Christchurch of elke drie uur een Utrecht.

Het meeste van dat geweld vindt buiten Europa in de islamitische wereld zelf plaats, waar veel van de slachtoffers moslims zijn die tot een andere geloofsrichting behoren dan de daders – de meeste dodelijke aanslagen op moskeeën richten zich bijvoorbeeld tegen sjiieten, soefi’s of ahmaddiyya – of niet-moslims zoals christenen en yezidi’s. Ook voor Europa geldt dat veruit de meeste terrorismedoden in de afgelopen decennia bij islamistische aanslagen zijn gevallen.

Maar fundamentalisme is niet alleen problematisch wanneer het in terroristisch geweld ontaardt. In de islamitische wereld is het ervoor verantwoordelijk dat in veel landen religieuze minderheden, geloofsafvalligen, vrouwen en homoseksuelen volgens de geldende wetten van het land systematisch gediscrimineerd en onderdrukt worden. In Europa wordt dat gedachtengoed uitgedragen door fundamentalistische moskeeën (waartoe we helaas steeds meer ook die van het Turkse DITIB moeten rekenen) en predikers, of komt via de satelliet en het internet binnen uit de herkomstlanden. Daardoor eisen religieus geinspireerd antisemitisme, homohaat en vrouwenonderdrukking ook in Europa en in Nederland slachtoffers. Niet voor niets zijn personen die uit islamitische landen stammen sterk oververtegenwoordigd onder de daders van geweld tegen Joden, homoseksuelen en vrouwen.

Ik voel je tegenwerping al opkomen, Nasrdin. Jij kent veel moslims die geen Joden meppen, poten rammen en vrouwen slaan. Ik ook. Maar er ligt hier wel degelijk een probleem in de islamitische gemeenschap. Wereldwijd en in Nederland. En ook hier zijn er velen meer die zelf niet toeslaan, maar er wel bedenkelijke opvattingen over Joden, homoseksualiteit en vrouwen op na houden die geweldplegers kunnen inspireren en hen een gevoel van legitimiteit geven.

Zolang jij misselijk wordt van mensen die dit aan de kaak stellen en tegelijkertijd hun solidariteit uitspreken met moslims die het slachtoffer van een racistische aanslag zijn geworden, zal de verbinding die je zegt te willen niet tot stand komen.