Op deze manier wordt de dodenherdenking op de Dam zélf een wanklank

Dat komt voornamelijk door de nervositeit van de autoriteiten die elk risico, ook al is het maar het kleinste, willen vermijden.

Het ongemak rond de dodenherdenking op de Dam neemt steeds meer toe. Een aantal mensen vindt dat de voorzitter van de Tweede Kamer, Martin Bosma, daar gezien racistische uitspraken in het verleden niets te zoeken heeft. Zij laten zich niet overtuigen door het argument dat het om de functie gaat en niet om de man zelf, die daar trouwens alle Kamerleden vertegenwoordigt. Weer anderen vrezen dat activisten de gelegenheid zullen aangrijpen om luidkeels hún boodschap te brengen. Nederlandse Palestijnen en hun vrienden worden daar bij voorbaat al op aangekeken. Zo raakt de dodenherdenking sterk vermengd met de hedendaagse politiek en de tegenstellingen van het moment.

Burgemeester Halsema maakte het allemaal nog erger door allerlei veiligheidsmaatregelen te nemen. Ze verbiedt deelnemers in een T-shirt met "Free Palestina" aan de herdenking deel te nemen. "Free Kurdistan", mag dat dan wel, of "Free Catalunya"? En een Palestijnensjaal kun je daar mee verschijnen? Vervolgens werd besloten het aantal deelnemers op maximaal 10.000 te stellen die allemaal worden gefouilleerd en op T-shirtteksten gecontroleerd. Zij dienen van te voren met naam en toenaam een plek te reserveren.

Het kenmerk van de dodenherdenkingen die sinds pakweg 1946 bij honderden in het hele land gehouden worden, is dat ze vrij toegankelijk zijn. Er vindt een ritueel plaats met passende muziek, een toespraak, misschien iets van poëzie. Daarna volgen de twee minuten stilte en de kranslegging. Het is een daad van gezamenlijkheid waaraan heel veel Nederlanders zich niet kunnen onttrekken omdat ze daarmee het drama in hun ziel een plek geven. Rond de Waalsdorpervlakte in Den Haag treedt men aan voor een urenlange wandeling langs de herdenkingsklok en de graven van de honderden verzetsstrijders die daar zijn gefusilleerd. Je moet op tijd bij de start zijn en de gemeente Den Haag raadt de deelnemers aan zich warm te kleden want na zonsondergang kan het behoorlijk fris worden in de duinen.

Ik ga zelf naar de herdenking in Schiedam bij het monument voor de gevallenen waar alles op de gebruikelijke manier verloopt. Alleen de toespraak van de burgemeester is altijd weer anders. Men is in de stad nu benieuwd naar hoe de pas aangetreden Harald Bergmann het ervan af zal brengen maar het komt ongetwijfeld prima voor elkaar. In die toespraken staat altijd de oorlog centraal maar verwijzingen naar het heden worden niet geschuwd. Op de herdenking komen Schiedammers ook nog mensen tegen die ze anders zelden of nooit zien en dat is voor hen mede een motivatie om te gaan.

Daarna gaan we met een stel mensen naar het Theater aan de Schie, waar in het kader van "Theater na de Dam" Anne Rats van Toneelgroep de Stokerij "Het vergissingsbombardement" opvoert. Zij brengt twee personen tot leven, een Schiedams meisje dat door het bombardement van 31 maart 1943 haar ouders verloor én de Amerikaanse piloot die de bommen liet vallen. Met weinig middelen bijzonder heftig, dat bleek vorig jaar al op de première. En het geeft veel te denken over oorlog, slachtoffers en strijdende partijen in het algemeen.

Zo hoort het en niet anders.

De herdenking op de Dam dreigt echter een verkrampte toestand te worden. Dat komt voornamelijk door de nervositeit van de autoriteiten die elk risico, ook al is het maar het kleinste, willen vermijden. Geen enkele wanklank mag te horen zijn. Orde en rust zullen op de Dam ongetwijfeld minutieus gehandhaafd worden. Ondanks het feit dat de autoriteiten geen concrete aanwijzingen hebben voor verstoringen. Als het in een ver buitenland gebeurde, zouden wij meewarig het hoofd schudden: kijk eens hoe die overheid daar haar eigen bevolking vreest.

Daarmee wordt de herdenking op de Dam zélf een wanklank, Je kunt beter naar een plechtigheid in je eigen stad of buurt gaan. Of anders naar de Waalsdorpervlakte. Wat op de Dam plaatsvindt symboliseert het Nederland dat wij niet willen: een verdeelde samenleving waar wantrouwen de eerste emotie is die naar boven komt.

Ineens komt een oude compositie naar voren, Reich mir beim Abschied noch einmal die Hände. Het is in 1930 gecomponeerd door Paul Abraham, tijdens een avondschemering die te veel op de onze lijkt. Ga mee naar de grote concertstudio van de voormalige DDR in het Funkhaus Nalepastrasse. In Berlijn. Luister naar Jonas Kauffman en Julia Kleiter. Dat is tenminste géén wanklank:

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin ook al is de laatste put gesloten.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de demonstratiegolf rond Gaza aan de universiteiten.