Ook in deze tijd van woningnood wordt de terugkeer van de hospita een heel gedoe

“Er ligt een juffrouw in het trapportaal”

In Utrecht is nu ook de wethouder om. De instellingen voor hoger onderwijs hadden het idee al eerder omarmd. Mensen met genoeg ruimte moeten gekoppeld worden aan studenten op zoek naar een kamer. Daarvoor bestaat zelfs al een bedrijfje: Hospi Housing. Dat is een afkorting van hospes of hospita, de Latijnse benaming voor iemand die een ander ontvangt. De term komt uit de studentenwereld van weleer. Tot 1876 was de officiële taal op de universiteiten immers Latijn. Men hanteerde in die kringen ook nog een andere term: ploert.

Tot diep in de twintigste eeuw was het heel gebruikelijk dat studenten – en trouwens ook andere alleenstaanden - op kamers gingen. Zij kregen dan niet alleen woonruimte maar meestal ook de kost. Zo iemand heette een commensaal. Hij – het was meestal een ‘hij’ ging dan in pension.

Het was een waardige oplossing voor weduwen uit de middenklasse die na de dood van echtgenoot en kostwinner toch hun levensstandaard wilden handhaven. Zij openden een pension en namen commensalen in huis, die aan het ontbijt en het avondmaal verschenen waar zij aten wat de pot schafte. De hospita zorgde voor de goede sfeer. Zij voorkwam dat de kamerbewoners slaags raakten, bijvoorbeeld over politiek. In veel gevallen nam zij ook de was voor haar rekening.

Sommige pensions werden door echtparen geëxploiteerd. Dan was de man niet meer in staat behoorlijk geld binnen te brengen. Ze bleven dan meestal op de achtergrond en lieten het zwaaien van de scepter over aan hun ega.

Het pension was een door schrijvers veel gebruikt decor omdat je dan uiteenlopende persoonlijkheden bij elkaar kunt brengen die in allerlei verwikkelingen verstrikt raakten. De bekendste Nederlandstalige roman op dit gebied is Villa des Roses van Willem Elsschot, die prachtig en met veel gevoel voor detail door de Vlaamse TV in een serie werd verwerkt.

Wereldberoemd echter werd Frau Schröder, de hospita van Christopher Isherwood en Sally uit zijn autobiografische roman Goodbye to Berlin, die U waarschijnlijk kent via Bob Fosse’s musicalfilm Cabaret. Ze noemt de schrijver consequent “Herr Issyvoo” en wordt door hem aangesproken als “Schröderchen”. De lezer ziet hoe het nationaalsocialisme langzaam binnendringt in de geest van Frau Schröder.

Er zijn natuurlijk risico’s verbonden aan zo iemand op een kamer. Drs. P. schreef daar in 1957 al een verhelderend lied over.

Hospita’s moesten nieuwe commensalen goed kunnen inschatten, niet alleen wat hun betaalvermogen betreft, maar ook hun goede zeden. Meestal was damesbezoek uit den boze. En voor vrouwen in pension dat van heren. Waren de meeste hospita’s te naïef om aan andere mogelijkheden te denken? Ik durf er geen uitspraak over te doen. Wel is nu al duidelijk dat het moderne pension een broedplaats zal worden voor me too affaires. Dat is in onze eeuw onvermijdelijk.

Laat dit model zich in de eenentwintigste eeuw nog wel wederoprichten? Waarschijnlijk is het een kwestie van economie. Nu armoe zich in alle klassen van de bevolking ineens kan aandienen, is het nemen van onderhuurders een uitweg. Daar zou men in deze tijd van woningnood niet afwijzend tegenover moeten staan maar het kan nooit een structurele oplossing zijn.

Toch zal het in de praktijk wel lastig worden. Voor je het weet, krijg je boa’s over de vloer die overbewoning constateren. De brandweer doet een onderzoek en eist dure aanpassingen. Men wil de keuken aan een gezondheidsinspectie onderwerpen. De belastingdienst laat zich gelden. Gaat de hospita vrijuit als de politie bij een commensaal op de kamer drugs vindt? Nee, dat wordt nog een heel gedoe.

Voor dit natte weekend weekend zit je snor. Bekijk hier een fantastische opvoering van Cabaret uit 1989 in het Berlijnse Theater des Westens met Gisela May als de hospita, die hier om onduidelijke redenen Frau Schneider heet. Haar eerste optreden is op minuut 18. Ook in de Nederlandse opvoering van dat jaar (in Carré met Willem Nijholt) heet zij Frau Schneider.

Bekijk de Vlaamse TV-serie Villa des Roses hier, hier en hier.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de Verenigde Naties.