Onverenigd Koninkrijk

Aan het deels terugdraaien van de Brexit wil Starmer voorlopig zijn vingers niet branden.

Met een overgrote meerderheid heeft Labour de Britse verkiezingen gewonnen. Partijleider en nieuwe premier Keir Starmer krijgt te maken met een diep verdeeld koninkrijk. Verdeeld tussen arm en rijk, verdeeld over de verhouding tegenover Europa, verdeeld door de druk van met name Schotland maar ook Noord-Ierland en Wales om meer zelfstandigheid.

Geen Europees land kent zulke grote regionale verschillen tussen arm en rijk als het Verenigd Koninkrijk, stelt economisch geograaf Philip McCann in Trouw. Er zijn lange wachtlijsten in de gezondheidszorg, ook voor levensbedreigende ziekten, scholen zijn verwaarloosd, hele wijken verloederd, de infrastructuur staat op instorten. Het noorden van het Verenigd Koninkrijk, waar de helft van alle Britten woont, is armer dan een land als Tsjechië. Het beleid is gericht op Londen en Zuidoost- Engeland en vooral Londen terwijl andere delen van het land worden verwaarloosd.

Maar ook binnen Londen zijn de verschillen groot. En zichtbaar. Met aan de ene kant vervallen wijken en steeds meer dakloosheid en aan de andere kant een rijke elite die protserige rijkdom breed laten hangen met hun stadspaleizen en peperdure Ferrari en Lamborghini.   

Achtereenvolgende regeringen hebben de deur open gezet voor buitenlands kapitaal. Russische oligarchen en Arabische sjeiks kregen ruim baan. Bijnamen voor Londen als Londongrad of Londonistan komen niet uit de lucht vallen. Door de komst van buitenlands kapitaal schoten de prijzen omhoog. Aan hele stadsdelen werd niets meer gedaan, zodat ze konden worden gesloopt om plaats te maken voor miljoenenappartementen.

Een structurele oorzaak van de economische malaise is het verlies van de koloniën na de Tweede Wereldoorlog en de sluiting van kolenmijnen, staalbedrijven, scheepswerven door buitenlandse concurrentie.

Maar de malaise is zeker ook het gevolg van de manier waarop Britse regeringen daarop hebben ingespeeld. Premier Margaret Thatcher dacht het antwoord te hebben gevonden in de vrije markt, privatisering, het verlagen van belastingen en het beknotten van de vakbonden.

Haar beleid werd voortgezet door Labourpremier Tony Blair met zijn uiteindelijk doodlopende Derde Weg, waarin hij sociaal-democratie en de vrije markt probeerde te verzoenen.

De problemen in het Verenigde Koninkrijk komen ook door de Brexit. Premier David Cameron zette het referendum in juni 2016 over de uittreding van de Europese Unie alleen maar door om van het gedoe uit te zijn. Dat uiteindelijk een nipte meerderheid zou kiezen voor een afscheid van Brussel kwam voor velen als een grote verrassing, zowel in de politiek als in de journalistiek. Het anti-Europese sentiment van de Britten was onderschat.

(Leerzaam voor journalisten: correspondent Tim de Wit had zijn kantoor in hetzelfde gebouw als de Leave-campagne. Tientallen keren moet hij met Leavers in de lift hebben gestaan maar zelden of nooit heeft hij er een gesproken).

De Britten was een worst voorgehouden dat een afscheid van de Europese Unie alleen maar economische voordelen zou hebben, dat ze verlost zouden zijn van de bemoeizucht van Brussel en vooral dat er door de Brexit minder migranten zouden komen. Een sentiment dat stevig werd gevoed door populist Nigel Farrage – voor het eerst kreeg hij bij deze verkiezingen een zege in het Lagerhuis. Daarbij geholpen door anti-campagnes van invloedrijke tabloids als Daily Mail en The Sun van media-magnaat  Ruppert Murdoch. Zonder Murdoch was Brexit er niet gekomen en had de wereld er heel anders uitgezien, betoogt oud-correspondent De Wit in zijn boek Wankel Koninkrijk.

De ironie wil dat de Brexit alleen maar nadelig heeft uitgepakt. Het gaat slechter met de Britse economie, van de bemoeizucht van de Brussel zijn de Britten niet af en er komen méér  in plaats van minder migranten. Door Brexit zijn er minder exportmogelijkheden wat ecomomische ontwikkeling in de weg staat. En àls de Britten zaken willen doen met EU-landen zijn ze gebonden aan de regelgeving uit Brussel, lid van de Europese Unie of niet.

Het aantal migranten nam toe. Migranten uit de EU konden wel makkelijker worden tegengehouden, maar om de gevolgen voor de arbeidsmarkt tegen te gaan werden de regels voor migranten uit de rest van de wereld juist versoepeld. De Britse economie kan als geen ander niet zonder buitenlandse werknemers in bijvoorbeeld gezondheidszorg en horeca.  

Groot-Brittanië is ook verdeeld doordat de ‘buitengewesten’ de verwaarlozing door Londen zat zijn en menen heel goed op eigen benen te kunnen staan. Met name Schotten zien niet in waarom ze niet voor voor meer zelfstandigheid zouden kiezen en zelfs lid zouden kunnen worden van de Europese Unie. Als kleine landen als de Baltische staten lid zijn, waarom zou Schotland dat niet kunnen.

Bij een referendum over onafhankelijkheid in 2014 was de uitslag nog net omgekeerd aan die van de Britten over Brexit: een kleine meerderheid van de Schotten koos ervoor onder de vleugels van Londen te blijven. Maar dat wil niet zeggen dat de roep om onafhankelijkheid of meer zelfstandigheid daardoor verstomd is.

Dat geldt ook voor Noord-Ierland, dat als geen ander deel van Groot-Brittannië de gevolgen van Brexit heeft ondervonden. Ineens had Noord-Ierland weer een harde grens met Ierland, dat immers wel lid was gebleven van de Europese Unie. Zou het voor de Noord-Ieren niet veel gunstiger zijn meer met de zuiderburen samen te werken en zelfs de mogelijkheden van één herenigd Ierland te onderzoeken? Iemand vatte het zo samen: Brexit heeft meer betekend voor de Ierse eenheid dan de IRA, de terreurbeweging die een eilandbrede Ierse staat nastreefde los van het Verenigd Koninkrijk. 

Wales is een ander verhaal. Meer dan de andere delen is het cultureel, economisch en geografisch met Engeland verbonden. Helemaal stil rond een Wexit – losser van Engeland – is het niet. Al was het alleen maar omdat ook Wales de gevolgen van losmaking van de Europese Unie ondervindt.

Het is al die verdeeldheid waarmee Starmer te maken krijgt. Aan goede voornemens geen gebrek. Zo belooft de nieuwe Britse premier dat de belastingen voor de gemiddelde Brit niet zullen stijgen en wil hij de overheidsuitgaven verhogen. Ook moeten onderwijs en zorg worden verbeterd en de huisvesting worden aangepakt. Allemaal plannen die geld kosten dat er niet is. Ook niet als de grootschalige belastingontwijking wordt aangepakt, een ander voornemen.

Aan het deels terugdraaien van de Brexit wil Starmer voorlopig zijn vingers niet branden. Daarvoor zijn de Britten te verdeeld.