Onderdak als basisrecht, ook na de crisis

Dit weekend heeft het Amsterdamse college bekend gemaakt dat er 273 opvangplekken worden gerealiseerd voor dak- en thuislozen. Alhoewel dit een stap in de goede richting is, moet er nog veel meer gebeuren om dak- en thuislozen te beschermen tegen COVID-19, beter bekend als het coronavirus. Bovendien moeten we verder kijken dan de huidige crisissituatie, we moeten het ook hebben over onderdak als basisrecht.

Het is natuurlijk positief en hartstikke noodzakelijk dat er nieuwe maatregelen worden genomen om dak- en thuislozen te beschermen tegen het coronavirus. Ik heb alleen maar lof voor het gegeven dat er dankzij deze nieuwe maatregelen 100 nieuwe plekken worden toegevoegd aan de totale opvangcapaciteit en andere opvanglocaties kunnen worden verkleind door het verplaatsen van 173 opvangplekken naar nieuwe locaties. Maar er is absoluut geen reden om nu achterover te leunen. Het is simpelweg niet genoeg en het duurt allemaal veel te lang.

Het is niet genoeg Het is niet genoeg omdat de gemeente Amsterdam met de huidige maatregelen alsnog niet voldoet aan de richtlijn van het kabinet dat er op zijn minst nachtopvang moet zijn voor alle dak- en thuislozen. Het is niet genoeg omdat er nog steeds zo’n 100 vluchtelingen in erbarmelijke omstandigheden verblijven in garage de Kempering, omdat het college geen fatsoenlijke opvang voor hen organiseert.

Het is niet genoeg omdat dak- en thuislozen nog steeds uit het park worden gestuurd als zij daar proberen te slapen, omdat ze niet naar de opvanglocaties durven uit angst om daar besmet te raken. Het is niet genoeg omdat het college dak- en thuisloze Oost-Europeanen uit de winteropvang heeft gezet en dit verkoopt alsof er sprake is ‘vrijwillige repatriëring’, terwijl sommigen helemaal niet weg wilden en nu noodgedwongen op straat slapen.

Het is ook niet genoeg omdat er te weinig plek is bij de dagopvang-locaties, waardoor mensen overdag op straat staan. Daar hebben zij, omdat alles gesloten is door de maatregelen tegen het coronavirus, geen toegang tot internet en sanitaire voorzieningen. Hierdoor hebben mensen geen zicht op de laatste richtlijnen en updates over de corona-crisis en moeten zij soms noodgedwongen op straat plassen en poepen.

Dit laatste probleem komt voort uit het feit dat het college dak- en thuislozen iedere ochtend weer uit de opvang zet en de straat op stuurt. Iedereen krijgt het advies krijgt om binnen te blijven en afstand te houden, maar dit college stuurt dak- en thuislozen iedere dag opnieuw weer de straat op gestuurd. Dit mensonterende beleid wordt verdedigd met het argument dat dit volgens de GGD de veiligste oplossing is, in de woorden van Rutger Groot Wassink :

Maar als je niet wil dat grote groepen mensen de hele tijd bij elkaar zijn vanwege het besmettingsgevaar, waarom organiseer je als college dan in hemelsnaam opvanglocaties waar 50 dak- en thuislozen bij elkaar worden opgepropt? Er staan immers duizenden hotelkamers leeg waar dak- en thuislozen op een veel veiligere manier kunnen worden ondergebracht. In verschillende Europese landen zoals België en Frankrijk gebeurt dit inmiddels al.

In Nederland hebben verschillende zorg- en belangenorganisaties zoals Leger Des Heils en MDHG , en zelfs de brancheorganisatie voor maatschappelijke opvang Valente , ook al opgeroepen om dak- en thuislozen tijdelijk onder te brengen in hotels. Groot Wassink zegt dat hij dit een “sympathiek idee” vindt, maar vraagt zich af hoe hij dat logistiek moet regelen en er is volgens hem ook steun van het kabinet nodig omdat er nu een tekort is aan personeel en geld.

Het duurt te lang Dat brengt mij bij mijn tweede punt van kritiek: het duurt allemaal veel te lang. Het is inmiddels een maand geleden dat de eerste besmetting in Amsterdam werd geregistreerd. Dit weekend pas, één maand later dus, wordt de opvangcapaciteit voor dak- en thuislozen uitgebreid.

Het college had zich veel beter moeten voorbereiden op deze situatie. Daar hadden ze ruim twee maanden geleden mee kunnen beginnen toen de eerste besmetting buiten China werd geregistreerd. Maar het had ook al veel eerder gekund, de Nederlandse veiligheidsdiensten waarschuwden bijvoorbeeld vier jaar geleden al voor de komst van een pandemie.

Door het gebrek aan voorbereiding lopen dak- en thuislozen nu onnodig veel risico om besmet te raken. Bovendien hebben dak- en thuislozen hierdoor ook andere problemen die ze normaal niet hebben. Zo moest Groot Wassink afgelopen week nog beslissen om de winterkouderegeling niet toe te passen, omdat hij het niet voor elkaar kreeg om geschikte locaties hiervoor te vinden. Normaliter worden mensen dankzij deze regeling opgevangen als ze kans lopen te bevriezen. Nu stonden dak- en thuislozen dus letterlijk in de vrieskou buiten.

Dit alles is uiteraard niet de schuld van vrijwilligers en professionals van belangen-, hulp- en zorgorganisaties die hun uiterste best doen om dak- en thuislozen in de stad te ondersteunen. Richting deze mensen kan ik enkel mijn respect betuigen.

Het rechtse kabinet van Rutte en het progressieve college van Groot Wassink treffen wel blaam. De komst van een pandemie had veel beter voorbereid moeten worden. De overheid en de gemeente Amsterdam treffen nu ad hoc allerlei verregaande maatregelen om verschillende groepen in de samenleving te helpen, maar dak- en thuislozen staan wederom achteraan de rij. Het lijkt weer zo te zijn dat zij die het minst economische waarde hebben in deze kapitalistische samenleving, ook het minst kunnen rekenen op de overheid als het gaat om de waarborging van hun veiligheid en basisrechten.

Onderdak als basisrecht Ook voor de komst van het coronavirus naar Nederland hadden dak- en thuislozen het overigens al moeilijk. Het kabinet en het college reageren niet adequaat op de crisissituatie die zich al een tijd afspeelt in dit land. In Amsterdam roept belangenorganisatie MDHG bijvoorbeeld al sinds vorig jaar dat er honderden extra opvangplekken nodig zijn in Amsterdam. Bovendien worden steeds meer mensen dak- of thuisloos. De afgelopen tien jaar is het aantal dak- en thuislozen meer dan verdubbeld.

Bij de bijeenkomsten die MDHG organiseert, waarbij dak- en thuislozen in gesprek gaan met raadsleden of de wethouder, blijkt keer op keer hoe erg deze groep Amsterdammers zich in de steek gelaten voelt, ook door het progressieve Amsterdamse college. Veel dak- en thuislozen zitten niet te wachten op weer een nieuwe commissie die onderzoek doet naar hoe de daklozenproblematiek moet worden opgelost. Zij weten hartstikke goed hoe je het probleem van dakloosheid oplost, dakloosheid bestaat simpelweg niet meer als mensen een woonplek hebben.

Het is exact dit probleem waar we het over moeten hebben. Nederland is een van de rijkste landen op aarde, maar toch falen we erin om onderdak als basisrecht te erkennen en iedereen van een woonplek te voorzien. Maar als je het écht belangrijk vindt, dan moet het toch niet zo moeilijk zijn om dit te regelen? Als je het mij vraagt, dan is het een kwestie van prioriteiten stellen. Een kwestie van politieke wil, of het gebrek daaraan.

Het is tijd dat we het niet hebben van een woonplek gaan zien als het primaire probleem van dak- en thuislozen. Het is tijd dat we dak- en thuislozen eerst een woonplek geven en daarna kijken of het nodig is om hen te ondersteunen bij het oplossen van hun problemen, in plaats van andersom. Het is tijd om het ‘Housing First’ principe toe te passen, zoals dat bijvoorbeeld in Finland gebeurt, waar op een bevolking van meer dan vijf miljoen maar zo’n 300 dak- en thuislozen zijn. Het is tijd om onderdak te erkennen als een basisrecht, een basisrecht waar niet aan getornd mag worden.

Niemand verdient het om noodgedwongen op straat te leven. Niet tijdens deze crisis, maar ook niet na de crisis. Onderdak zou een basisrecht moeten zijn, want iedereen verdient een veilige plek om te wonen.