Omtzigt heeft juist nauwelijks iets gemeen met Fortuyn

In de reportages over de twintigste verjaardag van de moord op Pim Fortuyn gisteren kwamen ook de namen van diens ‘erfgenamen’ voorbij. De meeste van deze opvolgers liggen voor de hand. Hedendaagse lawaaimakers als Geert Wilders van de PVV, Thierry Baudet van Forum voor Democratie en Joost Eerdmans van JA21 werden natuurlijk prominent genoemd. Maar ook vergane glorie als Rita Verdonk van Trots op Nederland, al jaren geleden opgedoekt, ontbrak niet. Tot mijn verbazing dook ook Pieter Omtzigt tamelijk veelvuldig op in dit rijtje.

Omtzigt? Volgens mij heeft die nauwelijks iets gemeen met Fortuyn. Omtzigt was bijna twintig jaar Kamerlid voor het CDA. Een groot deel van die tijd opereerde hij uitermate gedegen, maar tamelijk anoniem. Hij stond bekend als een techneut, een dossiervreter. Deskundig, maar een tikketje saai.

De afgelopen jaren veranderde dat beeld. Omtzigt werd, nadat hij het toeslagenschandaal had blootgelegd en daardoor een grote populariteit verwierf, zelfs bijna lijsttrekker van de christendemocratische partij. Na een periode waarin hij aan een zware depressie leed en het middelpunt vormde van een onverkwikkelijke affaire (‘Omtzigt, functie elders’) scheidde hij zich af. Sindsdien is hij onafhankelijk Kamerlid.

Fortuyn heeft nooit deel uitgemaakt van het CDA. Misschien had hij dat wel gewild (blijkbaar probeerde hij ook aansluiting te zoeken bij CPN, PvdA en VVD), maar het is niet gebeurd. Fortuyn werd de leider van Leefbaar Nederland en later van zijn eigen Lijst Pim Fortuyn. Hij verwierf de reputatie van een flamboyant debater, uitermate geliefd bij dat deel van de samenleving dat in simpele oplossingen voor ingewikkelde problemen gelooft. Hij was iemand die zei wat hij dacht, en wat hij dacht was vooral dat Nederland vol was, althans ‘behoorlijk druk’.

Omtzigt heeft heel wat minder praatjes, en zeker geen goedkope. Bij mensen die hem regelmatig meemaken geldt hij zelfs als ietwat autistisch. Omtzigt verdiept zich grondig in dossiers, leest rapporten van A tot Z en heeft daarover een doorgaans uitermate gefundeerde mening. Hij klaagt – net als Fortuyn – veel over de kwaliteit van de dienstverlening door de overheid en over de achterkamertjespolitiek. Maar ik heb niet de indruk dat hij denkt dat die problemen in een handomdraai vallen te verhelpen.

Met andere woorden: het idee dat Omtzigt in dezelfde categorie thuishoort als Fortuyn – of als Wilders, Baudet of Eerdmans – is idioot.  Zijn faam in populistische kringen verbaast me dan ook zeer. Omtzigt is rechts. Mogelijk passen sommige van zijn standpunten wel in het extreemrechtse denkpatroon, net als de ideeën van Fortuyn. Maar hij is zeker niet iemand van de makkelijke verhalen.

Wat hij dan wel voor politicus is? Omtzigt is vooral voorstander van eerlijkheid en dualisme in de politiek. Dat maakt hem op de keper beschouwd niet al te geschikt voor een regeringscoalitie, waarin bijna per definitie sprake is van wheelen en dealen.

Volgens professionele koffiedikkijkers zou Omtzigt, als hij met een eigen lijst aan de verkiezingen deelnam, heel veel zetels kunnen halen. Hij is, zo verwachten opiniepeilers, goed voor twintig of zelfs vijfentwintig Kamerzetels. Misschien wel nog meer. Hij zou leiding kunnen gegeven aan de grootste partij in de Tweede Kamer.

Maar dan? In een kabinet zou hij waarschijnlijk heel snel voor teleurstelling bij zijn kiezers zorgen omdat hij zijn beloftes van absolute transparantie en duidelijkheid nooit zou kunnen waarmaken. Ook het samenwerken met anderen zou hem niet meevallen. Toen hij nog bij het CDA hoorde beschouwden de meeste van zijn fractiegenoten hem als een vreemde eend in de bijt. De christendemocraten hebben in het verleden diverse pogingen ondernomen om hem kwijt te raken.

Omtzigt is een typische oppositiepoliticus en een Einzelgänger. Die eigen partij kan hij beter achterwege laten.