Om Rusland te begrijpen moeten we goed naar Oleg Sentsov luisteren

De afgelopen vijf jaar hebben internationale media veelvuldig geschreven over de Oekraïner Oleg Sentsov. Hij is de inmiddels 43-jarige schrijver en filmregisseur die door de Russische geheime dienst FSB in mei 2014 op de Krim gevangen werd genomen. De officiële aanklacht van “voorbereiding van terroristische aanslagen” was volgens Amnesty en andere mensenrechtenorganisaties volslagen verzonnen. Na een ‘proces’ dat alle fundamentele rechtsbeginselen schond veroordeelde de rechtbank hem tot 20 jaar verblijf in een strafkamp bij de poolcirkel. Ook een groot aantal Russische kunstenaars en intellectuelen hebben altijd voor zijn vrijlating gepleit.

Zelf dacht ik altijd dat Sentsov Oekraïner was en zich daarom zo fel verzette tegen de Russische annexatie van de Krim, dat nu eenmaal Oekraïens grondgebied is. Maar zoals Sentsov in een recent interview vertelde is hij etnisch Russisch en heeft hij altijd Russisch gesproken, geen Oekraïens. Wijlen zijn vader werd geboren Ruslands Oeral-regio en zijn moeder is een Russisch sprekende Krimse. Zoals Senstov het zelf zegt: “Naar bloed en taal ben ik helemaal Russisch, naar geboorte ben ik Krims, maar naar geest ben ik Oekraïens.”

Na het uitbreken van de Maidan-protesten in Kyiv in december 2013 tegen de onvoorstelbaar corrupte president Janoekovitsj sloot Sentsov zich daarbij aan. Tijdens Ruslands militaire annexatie van de Krim in maart 2014 hielp hij mee voedsel te bezorgen aan Oekraïense militairen die op hun bases zaten ingesloten en hielp hij sommige te ontsnappen naar het Oekraïense vasteland.

Vanaf het begin heeft Sentsov de annexatie nooit erkend. Er waren nogal wat Russisch sprekende burgers op de Krim die de agressie als “Poetins redding van de Russische wereld” zagen. Senstov en andere gelijkgezinde Russisch-sprekenden maakten echter duidelijk dat zij helemaal niet gered hoefden of wilden worden. Recentelijk legde hij nog eens uit dat elke andere reactie zou neerkomen op “politieke necrofilie”, een “macabere missie om Rusland weer groot te maken door het lijk van Sovjet-macht te omarmen”.

Zoals bekend werd Senstov op 7 september jongstleden samen met vierendertig landgenoten die door Rusland werden gevangen gehouden uitgeruild tegen een gelijk aantal Russen die in Oekraïne vast zaten. De uitruil was overigens totaal ongelijkwaardig. Volgens de normen van West-Europese democratische rechtstaten zouden de Oekraïners nooit gevangen gehouden mogen worden. Daarentegen verdienden volgens dezelfde normen de Russen wel degelijk een gevangenisstraf.

Belangrijk voor ons Westerlingen is Sentsov’s fundamentele conclusie dat de strijd tussen Moskou en Kyiv niet zijn wortels heeft in grote verschillen in etniciteit of taal, maar in een verschil in waarden. In zijn woorden gaat het om een conflict over waarden “tussen degenen die willen leven als Europeanen en degenen die willen leven zoals wij dat deden in de Sovjet-Unie.” Daarbij herinnert hij eraan dat Ruslands president Poetin achter zijn façade van harde maar verlichte hervormer “Rusland alleen maar terug wil voeren naar het verleden.”

Daarom is Sentsov overtuigd dat de gevangenenruil niet zal leiden tot een spoedig einde van de oorlog in Oost-Oekraïne: “Vrede tussen Oekraïne en Rusland zal er niet komen zolang Poetin aan de macht is.”

Deelname aan de Maidan-protesten in Kyiv in de winter van 2013-2014 heeft hem ervan bewust gemaakt hoezeer hij Oekraïens is in zijn waarden en niet Russisch: “Ik heb nooit ontkend dat ik Russisch ben… Maar op Maidan begreep ik dat ik Oekraïens ben en dat ik voor Oekraïne zal vechten en (indien nodig) sterven.”

Het persoonlijke parcours dat Senstov heeft doorlopen en zijn reflecties daarop maken weer eens duidelijk hoe belangrijk het is voor ons in het Westen om te beseffen dat Poetin en het Kremlin niet gelijk gesteld kunnen worden aan “Rusland” of “de Russisch-sprekenden”. En dat het Westen niet automatisch uit Poetins opvattingen een Russisch nationaal belang moeten destilleren “waarmee het Westen nu eenmaal rekening moet houden.”

De vele onafhankelijke blogs in Rusland en de helaas zo weinig overgebleven onafhankelijke media bevestigen dat. Lees de bijdragen op “Exo Moskvi”, “Novaya Gazeta” en “Doshd TV” waar journalisten, columnisten en deskundigen precies dezelfde analyses geven over Ruslands binnenlandse en buitenlandse politiek als goed geïnformeerde waarnemers in het Westen. Wat spijtig dat we degenen die het beleid bepalen van de Europese Unie en haar lidstaten ten aanzien van Rusland niet kunnen dwingen regelmatig die Russische vrije media te lezen.