Ode aan de Griekse vrijwilligers die vluchtelingen helpen

Vorige week was deel 1 van Hotel Athene , de BNNVara-serie over de gewone Grieken die zich staande proberen te houden in de alles behalve ‘gewone’ Griekse crisis. Die eerste aflevering ging over de buurt in hartje Athene waarin ik werk en woon, over het verval van Metaxourgiou. In aflevering drie, op maandag 25 november, zal het weer over die buurt gaan. Maar dan over de genadeloze gentrificatie en de vervreemdende veryupping, die geschiedt met de snelheid van het licht. Alsof in Metaxourgiou iemand op een fast forward-knop heeft gedrukt.

Maar eerst vanavond aflevering twee, over wat onderdeel is van de Griekse Crisis, namelijk over het vluchtelingendrama dat zich in alle Griekse gruwelkampen, verspreid over heel Hellas, sinds 2015 dagelijks afspeelt. Verhalen van en over vluchtelingen zijn er genoeg. Ook omdat opmerkelijk veel Nederlanders als vrijwilligers werken, niet alleen op de Griekse eilanden waar gammele dinghy’s met veel te veel vluchtelingen blijven aanspoelen, maar ook in Athene en Thessaloniki bij NGO’s die zich bekommeren om vluchtelingen in de wijde omstreken. Al die Nederlanders nemen verhalen mee naar huis, sommige worden gepubliceerd. Waarom zouden we daar nog iets aan toevoegen?

De serie Hotel Athene gaat over Griekenland en Grieken. Dus gaat déze aflevering over Gríekse vrijwilligers, die door de crisis bijna niets meer bezitten, het weinige dat ze nog hebben met vluchtelingen delen, en bovendien al hun (vrije) tijd aan het eindeloos helpen van vluchtelingen besteden.

Aardbeiplukkers Vanavond ontmoet u Kiki op Kos, en Matina op Leros. Ze zijn ook nog eens vriendinnen van elkaar. Ze zijn de drijvende krachten achter de NGO’s Solidarity Kos en Solidarity Leros. Ik zal er niet te veel over zeggen, zonde wanneer u straks naar de uitzending kijkt. Alleen dit: het zijn vooral Griekse vróuwen die in 2015 zijn begonnen met vrijwilligerswerk voor vluchtelingen.

Hoe komt dat?

Al 35 jaar lang kwamen voor 2015 ieder jaar tussen de 40 en 35 duizend vluchtelingen aan op Griekse eilanden dicht bij Turkije. Dat waren overwegend Koerden, Pakistanen, Bangeladeshi, Afghanen en de afgelopen 20 jaar steeds meer Afrikanen. Ze waren allemaal man, tussen de 20 en 35. Allemaal verdwenen ze in de illegaliteit, sommigen stroomden door naar Noord-Europa. Want al die tijd bestond er geen vluchtelingenopvangstructuur in Griekenland, laat staan dat er sprake was van iets dat op een asielproceduresysteem leek.

De jaarlijkse influx van gekleurde mannen liet de Grieken onaangeroerd en onverschillig. Sommigen buitten de arme sloebers gewetenloos uit, zoals de aardbeiplukkers uit Bangladesh op de Peloponnesos. Af en toe liep het uit de hand. Als ze na zes maanden geen salaris en creperend onder zeilen in de brandende zon protesteerden, schoten hun Griekse werkgevers op hen, en kwamen ze even in het nieuws. Om direct daarna weer vergeten te worden.

Het Jaar van de Vluchtelingenvrouw Annus horribilis 2015 was ‘anders’. Niet alleen waren het er dat jaar niet 40 duizend, maar iets minder dan een miljoen vluchtelingen die allemaal voornamelijk via Lesbos, maar ook via Kos, Leros, Samos en Chios het EU-Schengengebied bereikten. Voor het eerst bevonden zich onder de vluchtelingen heel veel vrouwen en kinderen, wel tussen de 45 en 53 procent. En dat is sindsdien niet veranderd. Aanvankelijk ging het vooral om Syrische vrouwen en meisjes, maar sindsdien komen vrouwen van alle nationaliteiten uit vluchtlanden.

Op een wrange, cynische manier was 2015 ‘Het Jaar van de Vluchtelingenvrouw’. En dát, de aanblik van al die vrouwen, moeders, oma’s, baby’s, peuters, kleuters, meiden, en bovenal zwangere vrouwen, in de branding en op het strand, dát raakte de Grieken. In de eerste plaats de Griekse vrouwen. Omdat het moederschap nu eenmaal heilig is in Griekenland.

Op alle eilanden namen Griekse vrouwen het voortouw. Ze organiseerden de lokale hulpverlening met vrijwilligers, lobbyden bij hun burgemeesters, en maakten ruzie met hun politie die naar tegen de fugitives deed. Op alle Griekse eilanden bij Turkije zijn Kiki’s en Mattina’s. De uitzending van vanavond is als een eerbetoon aan al die powervrouwen, aan al die onvermoeibare kanjers – weifelend gevolgd door eerst hun zonen, daarna hun mannen.

In welke context opereren vrouwen als Kiki en Matina?

Perfect storm Nationale en ook EU politici willen de Europese burgers nog steeds doen geloven dat de economische crisis in Griekenland niets te maken heeft met de vluchtelingencrisis. Wie gelooft hen nog?

Een kind kan de was doen, en dus zelf bedenken dat het tweede drama, bovenop het eerste inmiddels heeft geleid tot een ‘perfect storm’. Hoe kan een land waar de publieke diensten en de overheid al decennia lang niet functioneren, waar werkloosheid structureel en angstaanjagend hoog is, waar de economie met een vierde is gekrompen, waar op een bevolking van 11 miljoen meer dan 1 miljoen in 2023 z’n huis aan de bank verloren zal hebben, waar de gezondheidszorg is geïmplodeerd, waar 45 % van de bejaarden met een pensioentje van 350 euro per maand moet zien rond te komen, waarvan ook kinderen en kleinkinderen moeten zien te overleven, waar een op de drie Grieken onder de armoedegrens is afgegleden, enzovoorts, hoe kan zó’n land zorgen voor honderdduizenden vluchtelingen die de rest van de EU niet wil hebben?

De vraag stellen is haar beantwoorden: dat kan niet. En dat lukt dus ook van geen kanten. Met rampzalige gevolgen voor de vluchtelingen, die in ieder jaar in nog meer onmenselijke omstandigheden moeten zien te overleven, en langzaam gek worden.

Dode baby Officieel zijn er nu 99.000 vluchtelingen die in Griekenland als ratten in de val zitten. Ze kunnen nergens heen, ook niet terug naar Turkije, want de Turkije-deal van 20 maart 2016 werkt niet – heeft nooit gewerkt. De asielprocedures zijn hopeloos vastgelopen. Vluchtelingen op Samos en Lesbos hebben inmiddels hun allereerste ‘interview’ op een ambassade of op het ministerie in Athene in 2024 of zelfs 2025.

Alle andere EU-staten laten het afweten, Nederland incluis. Nederland tekende in september 2015 voor opname van 8712 vluchtelingen in september 2017. Het is nu november 2019 en er zijn nog geen 1800 vluchtelingen uit de Griekse hel naar Nederland gehaald. Ook niet honderden kwetsbare onbegeleide minderjarigen, hetgeen Nederland had beloofd.

160.000 vluchtelingen uit Griekenland en Italië zouden sinds het zogenaamde EU-relocatie-akkoord van september 2015 in september 2017 over heel de EU zijn verdeeld. Dat is met nog geen 35.000 gelukt. Alleen Malta en Finland hebben zich aan de afspraak gehouden, de rest niet. En Hongarije en Polen weigeren nog steeds categorisch ook maar een vluchteling op te nemen. Iets waar Brussel niets tegen onderneemt. Onlangs was er een Malta-akkoord, waar Nederland schitterde door afwezigheid.

Ja, de EU en de UNHCR geven miljoenen aan Griekenland voor de miserabele opvang van vluchtelingen. Wel 800 miljoen. Maar zelfs dat is veel te weinig. Dat is lang niet genoeg voor langdurige opvang. Zo hebben tienduizenden vluchtelingenkinderen geen onderwijs – daar is geen budget voor. En de spanningen tussen alle soorten medewerkers zijn om te snijden, omdat UNHCR en IOM medewerkers in de kampen Noord Europese salarissen krijgen, in tegenstelling tot daar werkzame Grieken die drie tot vijf keer minder betaald krijgen voor precies hetzelfde werk.

Vorige week deed de nieuwe conservatieve premier Kyriakos Mitsotakis een dramatische oproep aan de EU voor relocatie van vluchtelingen uit de overbevolkte kampen op de eilanden: niet één land antwoordde zelfs maar. Overigens heeft de nieuwe premier onmiddellijk na zijn aantreden afgelopen juli de wet waardoor vluchtelingen recht hadden op gratis gezondheidszorg ongedaan gemaakt.

Vandaag, de dag van de tweede uitzending over het vluchtelingendrama in Griekenland, is de eerste baby dit jaar in de hel van Moria Kamp gestorven. Door uitdroging. Door iets belachelijk simpels dat geen reden voor dood mag zijn in het huidige welvarende Europa. De zoveelste baby sinds 2015. Kiki in de uitzending van vanavond weet er alles van.

Rescue syndrome Tot slot: er is geen slachtofferhulp in Griekenland. Niet voor de vluchtelingen, die allemaal zonder uitzondering zwaar getraumatiseerd zijn. En ook niet voor de Grieken die door vluchtelingen te helpen, soms psychisch beschadigd raken.

Stel je voor: je bent een argeloze hoteleigenaar – of barman of kok of kamermeisje – op Lesbos, en opeens in de nazomer van 2015 spoelen ’s nachts in het donker allemaal rubberen bootjes met krijsende mensen op je hotelstrandje aan. Samen met de rest van het personeel ren je naar buiten, het strand op, de branding in. Dit heb je nog nooit eerder gedaan, je doet dit, zonder nadenken. Een hysterische onderkoelde brullende jonge moeder duwt haar baby in je uitgestrekte armen. Maar de golven zijn hoog en ruw, je verliest je evenwicht, en de baby. Er is geen licht, alles pikzwart, iedereen gilt en schreeuwt, complete chaos, je duikt de golven in op zoek naar de verloren baby. En die vind je. Of niet. Of later dood. Of nooit meer.

Afgezien van de moeder – refugee – die gek wordt, word jij – hoteleigenaar of kamermeisje of kok of barman – ook gek. En daarna heb je zo’n verschrikkelijk groot en onoplosbaar schuldgevoel, dat je vanaf dat moment je hele leven gaat wijden aan het helpen van vluchtelingen als vrijwilliger. En zo probeer je je onverwerkbare schuldgevoel weg te ‘vrijwilligen’.

Er zijn mensen op de eilanden die daar een uitdrukking voor hebben bedacht: ‘rescue syndrome’. Compulsief redden als psychisch syndroom. Niet één, maar veel Grieken op de eilanden lijden er aan. En geen haan die er naar kraait, in het verlengde van het leed van de vluchtelingen zelf.

Welkom in Hotel Athene.

Hotel ATHIE-NÉÉ-AA. Oftewel Hotel Athene. Verscheurde vlaggen van andere EU-landen. Vergrendelde ingang. Dichte ramen. Kapotte airco’s. Lege balkons als dode ogen in een levenloos gebouw, ooit vol leven en bedrijvigheid. Dit hotel is inmiddels net zo lang gesloten als de Griekse crisis oud is. Symbolischer kan niet. Wat zal de bestemming worden van dit pand op die schitterende locatie in hartje Athene? Zullen buitenlandse investeerders het opkopen en er een droomplek voor vakantie vierende toeristen van maken? Of zal het aangeschaft worden voor de opvang van vluchtelingen die onstopbaar op de Griekse eilanden blijven aanspoelen? Want dat is door de crisis hét scenario voor de ‘dubbele’ toekomst van Griekenland. Aan de ene kant een weelderig vakantieparadijs voor tientallen miljoenen toeristen uit de hele wereld. Aan de andere kant een helse afvalput voor honderdduizenden vluchtelingen die de rest van de EU niet wil hebben. Welkom in Hotel Athene!

Bekijk de uitzending: Hotel Athene over Grieken en vluchtelingen: hopeloos maar niet hulpeloos