Obama als de grote verliezer

Wie de presidentsverkiezingen in Amerika wint, weten we pas op 9 november. Eén zekere verliezer is er al: Barack Obama. De democratische held van 2008 wordt nu links (Bernie Sanders) en rechts (Ted Cruz, Donald Trump) ingehaald. Het volk mort. De president kijkt lijdzaam toe.

We hebben ook al een winnaar: Donald Trump. Of hij daadwerkelijk president wordt, weten we natuurlijk nog niet. Toch wint hij al. Een politicus kan immers winnen via de stembus of via de politieke agenda.  Het wensenlijstje  van Trump bepaalt alle debatten in dit verkiezingscircus: Snoeihard tegen illegale immigranten en moslims; meedogenloze terreuraanpak; egoïstisch handelsbeleid; gescheld op al die domkoppen in Washington.

Barack Obama trad in 2009 hoopvol aan met een ambitieuze agenda voor een socialer, rechtvaardiger Amerika. Poeh, dat lijkt lang geleden. Obama zag ook een actieve rol voor de overheid, die burgers helpt hogerop te komen (‘a ladder of opportunity’). Mooie droom. Maar voor Donald Trump is de overheid nog geen keukentrapje waard. Behalve als het gaat om het verhogen van de defensiebegroting, het bouwen van grensmuren of deporteren van elf miljoen illegalen. Maar voor de rest: de overheid leidt vooral tot – door het suffe Washingtonse establishment geregisseerde – geldverspilling

Elke president krijgt de opvolger die hij verdient. Zou Obama daar wakker van liggen? Móet hij onrustig slapen bij het vooruitzicht dat zijn opvolger een herrieschoppende populist kan zijn die de kroonjuwelen van de Obamajaren (lagere werkloosheid, Obamacare, stevige aanpak van kredietcrisis, redding van auto-industrie) met ronkende retoriek kleineert of negeert?

Obama lijkt zich nu te berusten in een toeschouwersrol. Zo’n laatste jaar in het Witte is voor een president niet veel meer dan politiek nadruppelen. De president hoopt een progressieve rechter in het Supreme Court te benoemen. Daarmee is het gevaar van oerrechtse vonnissen over abortus, wapenbezit en doodstraf even afgewend. Niet gering als dat lukt maar ook weer snel vergeten als de Trump-megafoon vanaf begin volgend jaar dagelijks van de trappen van het Witte Huis schalt.

Ja, Obama won in 2008 en 2012 met mooie cijfers maar het Congres – het Amerikaanse parlement – is in die jaren in ijltempo rechtser geworden. De Democraten verloren 68 zetels (van de 435)  in het Huis van Afgevaardigden  en 13 (van de 100) in de machtige Senaat. Weg Democratische meerderheid! Waar zijn de idealen van de ‘Yes, we can’-president?

En het wordt nog erger: in zijn jaren verloor de partij van Obama gouverneurszetels in 11 staten (van de 50) en 900 (van de 7400) zetels in de staatsparlementen. In maar liefst 35 staten verloor de democratische partij meer dan 10 procent van de zetels. Een landelijke slachting. Een motie van wantrouwen van veel kiezers tegen de president.

En, nee, dat is natuurlijk niet allemaal de schuld van Barack Obama. Maar hij wist waar hij aan begon. Het politieke spelbederf van de republikeinen is niet van vandaag of gisteren. Obama’s krachteloosheid van nu staat in schril contrast met het tomeloze zelfvertrouwen van de in 2008 als messias onthaalde kandidaat. Weet u nog? Al die cartoons met een over water lopende Obama. Maar zelfs de heilige Obama haalt natte voeten. Zijn hoopgevende agenda van 2008 is verdampt.

De steeds woester wordende verkiezingscampagne is bijna als een politieke kruisiging van de idealist Obama. Het is nu een strijd over wie het hardst durft te zijn. Nuance en respect kunnen in het ‘uit’-bakje van de politieke strategen. Het lijken nostalgische relikwieën van een vervlogen verleden. Ook de waarheid telt niet meer mee. De website FactCheck.org draait overuren. Jokkebrokkerij is regel geen uitzondering. Donald Trump gaat voor goud in deze leugenwedloop. ‘Ach’, hij zei het al zo vaak :”My whole life is about winning”. Inderdaad.

De New York Times analyseerde verkiezingsdebatten. Meest besproken onderwerpen bij de republikeinen: Isis, immigratie en belastingen! En voor al die thema’s geldt de Wilderiaanse strijdkreet: ‘Minder, minder’. De politieke zedenverwildering gaat nu zo snel (zelfs het overvloedig zweten van Marco Rubio en de omvang van de genitalia van Donald Trump blijven niet onbesproken) dat je niet meer op elke onsmakelijke slak zout kunt leggen. Het onfatsoen van gisteren lijkt vandaag al weer zo braaf.

En zo zijn we terug bij verliezer Obama. Je kunt tegenwerpen dat partijgenoot Hillary Clinton misschien president wordt. Is Obama’s erfenis dan gered? Niet echt. De kans is groot dat president Clinton te maken krijgt met een in elk geval deels Republikeins congres. Vraag maar aan Obama hoe hém dat beviel. En – erger nog – Amerika is na de Trump-vloedgolf zijn onschuld kwijt. De verharding die we in de VS (en in bijvoorbeeld Nederland, Frankrijk en nu ook Duitsland) zien, lijkt een niet te stuiten internationale trend.

Dit is de kern: Obama en Clinton hebben de signalen van de vele miljoenen boze (rechtse én linkse) kiezers gemist. Die kwaadheid is de brandstof van de uitslaande brand in de burelen van het Washingtonse establishment.  In november, als  Amerika waarschijnlijk mag kiezen tussen Hillary Clinton en Donald Trump, is die brand nog lang niet geblust.