Nudging leidt tot overheidsdwingelandij

Stel, U bent eigenaar van een groot bedrijf. U ergert U aan het ziekteverzuim. “Dat komt”, denkt U, “omdat ze zich maar vol zitten te vreten in de bedrijfskantine.” Wat doet U? U schaft de dienbladen af. Nu kunnen Uw personeelsleden maar een bord tegelijk naar hun tafeltje brengen. Daardoor zal het aantal calorieën dat zij tot zich nemen sterk af nemen. Dit heet met een Amerikanisme nudgen. Een nudge is een duwtje. De term is bij neoliberale beleidsmakers erg populair geworden. Zij geloven immers niet meer in de maakbaarheid van de samenleving maar des te meer in de maakbaarheid van het individu. Als je de burgers de juiste duwtjes geeft, dan gaan ze vanzelf het gewenste gedrag vertonen. Dat met het afschaffen van die dienbladen werkt overigens echt. Onderzoek heeft het aangetoond.

Deze maandag beveelt de Volkskrant in een commentaar deze methode aan om de Nederlanders tot een gezondere levensstijl te brengen. De staatssecretaris van gezondheidszorg Blokhuis moet weerstand bieden aan de kritiek van zijn eigen “anti-betuttelingspartij” VVD. De VVD een antibetuttelingspartij? Dat ligt er maar aan over welke onderwerpen het gaat. Ze is ongetwijfeld een groot voorstander van de hoogst ingewikkelde procedures rond het aanvragen van een uitkering. Dat is ook nudging. Het is de bedoeling om de aanvragers af te schrikken en moedeloos te maken.

Over het algemeen echter kiest men voor financiële prikkels om de burgers in de juiste richting te duwen. De sigaretten worden elk jaar een stukje duurder. Er gaan in de politiek steeds meer handen op elkaar voor het invoeren van een vleestaks of het zwaarder belasten van genotmiddelen waar suiker in verwerkt zit. Het ziet er naar uit dat deze vorm van nudging ook zal worden toegepast om Nederlanders aan de energietransitie te krijgen. Er liggen al voorstellen om de gebruikers van aardgas financieel aan te pakken. Je hoort politici zeggen dat de energietransitie moet lonen. Dat wil zeggen: je maakt niet meedoen onbetaalbaar, in ieder geval voor de gewone man. Dan móet hij straks die zo genaamd gemakkelijke lening, die hij gelijk weer terugverdient, wel afsluiten. Een paar dagen geleden plaatste Joop een filmpje van de VPRO over toekomstige nudging waar een mens de rillingen van over de rug lopen.

Suiker Er zijn merkwaardig genoeg tal van maatregelen die niet genomen worden: verbied fabrikanten om suiker te gebruiken in hun frisdranken en snoepartikelen. Dwing ondernemers in rookwaar om in hun producten uitsluitend tabak te verwerken en geen andere stoffen die giftig zijn en/of het verslavingseffect vergroten. Als je dan toch bezig bent, verbied ze om hun producten in plastic te verpakken. Leg de verantwoordelijkheid bij de producent en niet bij de consument.

En wat de energietransitie betreft: zorg dat mensen nieuwe installaties kunnen huren en zorg bij de prijsstelling ervoor dat hun maandlasten vergeleken met nu niet veranderen. Is daar subsidie voor nodig, dan moet dat maar. Subsidieer dan de installaties en niet de personen net zoals vroeger in de sociale woningbouw de stichtingskosten gesubsidieerd werden zodat de huren laag konden blijven.

Verval bij het regelen van de productiezijde niet in een war on drugs. De ervaring van de afgelopen vijftig jaar leert dat je die verliest. Wie een verslavend product buiten de wet stelt, creëert voornamelijk werkgelegenheid, aan de ene kant voor bestrijders en gevangenbewaarders en aan de andere kant voor een leger aan leden van criminele organisaties, die nu ondergronds in de maatschappelijke vraag voorzien. Schep voor verslavende producten een overheidsmonopolie. Gebruik de winsten voor detoxprogramma´s en stel de prijzen zo dat de verslaafden zoveel mogelijk maatschappelijk kunnen blijven functioneren zoals dat nu met nicotinisten en alcoholisten het geval is.

Duwtjes Steeds zint men op maatregelen om het gedrag van het individu te beïnvloeden om die de hele dag duwtjes te geven zodat hij of zij de juiste richting in loopt. Al die duwtjes bij elkaar vormen een nieuwe vorm van overheidsdwingelandij, die net zo gevaarlijk is als de wederopstanding van autoritaire bestuurssystemen zoals dat van Erdogan, Poetin of Orbán.