Nu is het moment: nationaliseer Tata!

Tijdens het Kamerdebat van 9 september 2021 zei VVD’er Silvio Erkens dat Tata “in het uiterste geval” genationaliseerd moet worden als de staalproducent in IJmuiden niet snel stappen neemt om drastisch minder CO2 uit te stoten en te stoppen met de ziekmakende vervuiling die de gezondheid van omwonenden ernstige schade toebrengt. Is dat “uiterste geval” nu niet gekomen, nu blijkt dat Tata veel meer troep uitstoot dan het bedrijf zelf aangeeft en daarmee feitelijk z’n vergunningen overtreedt? Nationalisatie zou een grote stap voorwaarts kunnen betekenen in het Nederlandse klimaatbeleid.

Politieke steun voor nationalisatie Nationalisatie van Tata Steel stelt de overheid in staat om per direct de ziekmakende onderdelen van het bedrijf te sluiten (waarschijnlijk de verouderde Kooksfabriek 2) en tegelijk flink te investeren in de noodzakelijke vergroening van het bedrijf. Dergelijke investeringen zijn keihard nodig als de Nederlandse regering haar eigen klimaatdoelen nog op tijd wil halen, want ons land loopt hierbij ver achter (critici noemen Nederland “een van de vieze mannen van Europa”). Nationalisatie van Tata is dé manier om een inhaalslag te maken. Van alle bedrijven in Nederland is Tata immers de grootste uitstoter van CO2. Het met spoed vergroenen van het bedrijf is dan ook de beste manier om Nederland zo snel mogelijk klimaatneutraal te maken.

Nationalisatie lijkt een ingrijpende stap – en dat is het ook – maar de optie kan zoals gezegd op sympathie rekenen uit de landelijke politiek. Tijdens het Kamerdebat van 9 september waren naast VVD’er Silvio Erkens ook Kamerleden van CDA, PvdA en SP positief over de mogelijkheid van nationalisatie. Dat debat werd toen werd gevoerd naar aanleiding van een alarmerend rapport van het RIVM over de enorme hoeveelheden giftige stoffen waar omwonenden van Tata Steel aan blootgesteld worden. Omwonenden bleken gemiddeld 50 procent meer kans op kanker en andere ziektes te hebben en zelfs een tien jaar kortere levensduur dan elders in Nederland. Grote zorgen bestonden er ook over de enorme hoeveelheid lood die het bedrijf uitstoot, omdat lood bijzonder schadelijk is voor kinderen wiens hersenen nog in ontwikkeling zijn. De blootstelling aan lood vergroot bij hen de kans op een lager IQ.

Pak roofdierkapitalisme hard aan Inmiddels ligt er een nóg alarmerender rapport van het RIVM, dat afgelopen vrijdag verscheen. Niet alleen staat nu definitief vast dat Tata voor 99 procent verantwoordelijk is voor de uitstoot van de kankerverwekkende stoffen die in de regio IJmond neerdalen, Tata blijkt ook nog eens veel meer troep uit te stoten dan het bedrijf jaarlijks opgeeft in zijn milieuverslagen. Voor lood is dat zes keer hoger. Voor het metaal vanadium, ook schadelijk voor kinderen, is dat dertig keer hoger. En voor de kankerverwekkende PAK’s (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) is dat zelfs 1.000 keer hoger!

Dat een bedrijf op deze manier haar aandeelhouders spekt ten koste van de gezondheid van omwonenden is ronduit misdadig en een triest voorbeeld van roofdierkapitalisme. De Nederlandse overheid is het aan haar eigen burgers in de IJmond-regio verplicht om Tata Steel per direct te sluiten en heeft daar ook de juridische basis voor nu blijkt dat het bedrijf feitelijk buiten de wet opereert. Ook is een strafrechtelijk onderzoek op z’n plaats naar het hoe en waarom van de grote verschillen tussen de door Tata opgegeven cijfers en de feitelijke hoeveelheden giftige stoffen die door het bedrijf worden uitgestoten. Als hier daadwerkelijk sprake is van moedwillige misleiding, dan mogen de verantwoordelijken hun straf niet ontlopen. De volwassenen en kinderen die door Tata Steel ernstig ziek zijn geworden of nog zullen worden verdienen gerechtigheid.

Een kans voor groene innovatie Maar sluiting alleen is niet voldoende. Nederland moet, zoals gezegd, verder gaan door Tata Steel te nationaliseren en fors te investeren in de vergroening van het bedrijf. Dat dit technisch mogelijk is heeft de Zweedse staalfabrikant SSAB laten zien, die onlangs een fabriek heeft geopend die geheel op fossielvrije waterstofgas draait. De Nederlandse regering moet nu actief ingrijpen om Tata in IJmuiden op soortgelijke wijze te vergroenen. Dat levert op de langere termijn alleen maar voordelen op. Nederland maakt zo een inhaalslag in zijn kwakkelende klimaatbeleid. Ook blijft zo een belangrijke bedrijfstak en bron van werkgelegenheid voor Nederland behouden, aangezien sluiting van Tata duizenden banen zou kosten. Bovendien zou sluiting betekenen dat Nederland staal moet gaan importeren uit bijvoorbeeld China, waar men nog lang niet van plan is om de kolencentrales te sluiten. Dan blijft onze staal-consumptie dus gewoon bijdragen aan CO2-uitstoot; sluiting van Tata lost dat niet op.

Nationalisatie en vergroening van Tata betekenen ook dat Nederland investeert in innovatieve, duurzame technologieën die in de toekomst steeds belangrijker zullen worden. Voor het concurrerend vermogen van de Nederlandse industrie zijn dergelijke innovaties van groot belang. Van Tata zelf hoeven we deze groene innovaties niet te verwachten, althans niet voor de vestiging in IJmuiden. De groene beloftes van het bedrijf lijken vooral neer te komen op green washing ; dat het bedrijf hierin niet te vertrouwen is blijkt eens te meer nu het RIVM concludeert dat Tata niet de waarheid vertelt over zijn emissies van giftige stoffen. Zoals CDA-Kamerlid Henri Bontenbal al opmerkte tijdens het Kamerdebat van 9 september: “Het moederbedrijf Tata kijkt vooral naar de Aziatische markt en lijkt IJmuiden als sterfhuis te beschouwen.” Het klinkt cynisch maar gezien de gezondheidsschade voor omwonenden is de term zeker gerechtvaardigd: de vestiging van Tata in IJmuiden is een sterfhuisconstructie…

Kortom: draai privatisering Hoogovens terug! We moeten niet vergeten dat Tata in IJmuiden vroeger Koninklijke Hoogovens heette en mede door financiering van de Nederlandse staat en de gemeente Amsterdam tot stand is gekomen. Tot ver in de jaren ‘90 had de Nederlandse staat een fors aandeel in Hoogovens. Onder druk van de neoliberale privatiseringsgolf die Nederland en de rest van de wereld destijds overspoelde, heeft de staat toen al haar aandelen in het bedrijf verkocht. Een domme zet, zo blijkt nu. Als Nederland nu Tata in IJmuiden zou nationaliseren, zouden we dus niets raars of revolutionairs doen: we zouden alleen maar terugkeren naar de situatie van vroeger. En we zouden een begin maken met het terugdraaien van 40 jaar neoliberale politiek van liberalisering, privatisering en vrij spel voor het kapitaal. Een politiek waarvan we inmiddels wel kunnen concluderen dat deze is mislukt.