Nu even wel

“Kijk uit! De natuur slaat terug. Er kan geen mens meer veilig over straat.” Wat toen al in het lied naar voren kwam, maken wij nu mee in deze crisis. De natuur zoekt een nieuw evenwicht en wij moeten ons de vraag stellen hoe wij dit kunnen vormgeven. Terwijl ik langs het pleintje in mijn straat loop, zie ik kinderen vrolijk spelen op het plein. De eerste zinnen uit het Kinderen voor Kinderen-lied, dat ik mij herinner uit mijn jeugd, flitsen voorbij in mijn hoofd. Een vrolijk kinderliedje met een toch wat serieuze ondertoon. Wij mensen gaan onvoorzichtig en barbaars met de natuur en dieren om. Maar pas op, want straks keren de rollen om…

Het is 13 maart 2020. RIVM-baas Van Dissel waarschuwt dat de natuur zich niet altijd laat controleren door de mens: “Het is de natuur die zich hier roert. We kunnen geloven in de maakbaarheid van alles, maar daar zitten grenzen aan.” De mens kan niet altijd alles onder controle hebben. En dat hebben we geweten de afgelopen  weken. Er wordt veel gesproken over hoe we deze situatie kunnen oplossen. Social distancing, veel mensen werken thuis, horeca en scholen zijn gesloten. Er wordt gezocht naar een vaccin en voor veel bedrijven en ZZP’ers die economisch getroffen worden in deze crisis is er financiële steun.

Zoönosen Maar er wordt nauwelijks gesproken over hoe we deze situatie hadden kunnen voorkomen en hoe we het risico op een volgende pandemie kunnen verkleinen. Wanneer de Partij voor de Dieren dit in de Tweede Kamer benoemt, wordt het weggewuifd met de woorden: “Nu even niet”. Wanneer er wel over wordt gesproken, kijken mensen beschuldigend naar China. “Hadden ze daar maar niet zo gek moeten zijn om vleesmarkten te hebben en vleermuizen te eten.” Maar wat we op deze momenten vergeten, is dat ook in Nederland een virus als corona kan ontstaan.

De meeste grote pandemieën en virusuitbraken van het laatste decennium – denk aan SARS, de varkenspest en Q-koorts – zijn zogenaamde zoönosen, ziektes die van dieren over zijn gegaan op mensen. Duidelijk is dat het grootschalig ingrijpen in de habitat van wilde dieren, zoals boskap voor onder andere de sojaplantages (waarvan een groot deel voor veevoer wordt  gebruikt) en het verhandelen van wilde dieren hierbij een rol speelt. Mogelijke effecten worden vergroot door de intensieve veehouderij die het verspreiden van virussen makkelijk maakt. Ron Fouchier, een van de belangrijkste virologen van Nederland, geeft ook de boodschap hoe Nederland een groot risico is voor virusuitbraken door de intensieve veehouderij: “Met onze manier van leven, bijvoorbeeld hoe we omgaan met dieren, is het onvermijdelijk dat dit soort virussen zich wereldwijd verspreiden. We hebben een ongelooflijke voorraad vee. Daardoor zijn we gevoelig voor virussen. Dat zie je bij ons pluimvee: daar waait tientallen keren per jaar een vogelgriepvirus rond. En neem onze varkenspopulatie, die is echt ridicuul hoog. Als daar een infectieziekte uitbreekt, kan dat grote gevolgen hebben. Nederland is vol met gastheren die een virus over kunnen dragen. De manier waarop we nu massaal dieren houden, is hoogst onverstandig.”

Evenwicht Door toedoen van de mens is het natuurlijk evenwicht in de wereld zoek. Vleesmarkten en megastallen zijn ver verwijderd van de natuurlijke situatie. Het laat nu de andere kant van de medaille zien. We kunnen niet oneindig de wereld naar onze handen zetten, we kunnen niet alles onder controle houden. Als we onze relatie tot de natuur en dieren niet drastisch veranderen, is de coronacrisis pas het begin.

De afgelopen decennia is er enorm veel geïnvesteerd in niet-duurzame producten en energiebronnen. De subsidies die tot nu toe zijn gegaan naar niet-duurzame voedsel en energiebronnen, kunnen veel beter ingezet worden voor duurzame en plantaardige producten. Daarmee verkleinen we de kans op een volgende pandemie mét de bijhorende economische schade. De veehouderij en visserijen zijn in grote mate verantwoordelijk voor vervuiling, verontreiniging, ontbossing, ocean dead zones en de ecologische afbraak van onze planeet. Juist nu is het tijd om deze bedrijven te helpen met een duurzame transitie. Juist nu moeten we nadenken hoe we verder willen en waar we ons geld juist wel en niet in moeten investeren. We hebben de klimaatcrisis decennialang als langetermijnprobleem voor ons uitgeschoven, maar het coronavirus heeft ons laten zien hoe snel en onverwachts een langetermijnprobleem realiteit kan worden.

Goede ontwikkelingen Gelukkig zie je ook goede ontwikkelingen. “Covid-19 ontwricht levens, maar biedt tegelijk een historische kans”, betoogt een groep van 170 Nederlandse wetenschappers. Een van de vijftal voorstellen is de overgang naar een circulaire landbouw, gebaseerd op het behoud van biodiversiteit, duurzame en veelal lokale voedselproductie, vermindering van vleesproductie en werkgelegenheid met eerlijke arbeidsvoorwaarden. “Wat ons betreft is de vraag niet óf we deze stappen moeten zetten, maar hoe we dat gaan doen.” Wat deze corona crisis laat zien, is dat we als mensen en als maatschappij snel drastische maatregelen kunnen nemen om de schade zoveel mogelijk te beperken, omdat we nu de noodzaak ervan inzien. Ineens zijn er miljarden euro’s beschikbaar voor het ondersteunen van bedrijven en zijn mensen bereid offers te maken, thuis te blijven en minder te reizen. We zetten alles op alles om deze crisis te boven te komen. Dit geeft ons ook de kans om een nieuwe balans te vinden voor de toekomst.

De uitbraak van een volgende pandemie en de klimaatcrisis zijn even reëel, maar is voor veel mensen een minder concreet gevaar. We komen pas in actie als de dreiging ons letterlijk hier en nu raakt. Hopelijk laat deze crisis overheden en burgers zich realiseren dat ons nog veel meer te wachten staat als we niet nu een drastische koerswijziging inzetten. We hebben het geld en de mogelijkheden. Overheden en burgers moeten nu wereldwijd kiezen om alle middelen in te zetten om onze aarde leefbaar en gezond te houden.

We kunnen boeren, bedrijven en consumenten stimuleren en financieel steunen in een transitie naar een plantaardig voedselsysteem. We kunnen de druk op onze natuurlijke hulpbronnen en ecosystemen afbouwen en investeren in duurzame projecten, zoals het herstellen van bossen. Herwaardering geven aan onze Nederlandse boeren via kleinschalige en plantaardige landbouwsystemen door middel van subsidies voor deze transitie.  Wat als we als Nederland het voortouw nemen in het maken van stappen naar een wereld met een betere ecologische balans?