Nieuwe politieke leiders gezocht

Wat een jaar hebben we achter de rug, en er is nog lang geen einde in het zicht. Moeten we ons nu werkelijk rijk rekenen met een overheid die voor een miljard aan sneltesten besteedt om een klein percentage van onze burgers te trakteren op een evenement? Is dit ons voorland? De testsamenleving omarmen, en met een vaccinatiepaspoort op zak KLM instappen (ook met miljarden belastinggeld met moeite voorlopig op de been gehouden) naar een zonvakantie? Terug naar “normaal”, tegen welke prijs dan ook, domweg gelukkig? Waarvoor waarschuwde de filosoof Ad Verbrugge ons ook al weer nog geen twee maanden terug in de NRC ? Voor de komst van een “intensief menshouderij, die de samenleving onderwerpt aan steeds nieuwe test- en vaccinatiecycli”.

We zijn in de buik van de walvis beland, en er schijnt nog nergens een licht.

Maatschappelijke dieptepunten Natuurlijk voert de coronacrisis de boventoon: hoe kan dit op het oog zo goed bestuurde en georganiseerde land een van de meest klunzige in Europa zijn als het er echt op aankomt? Het is een vraag die ons maar niet loslaat en bij elke volgende misstap van een kabinet die het presteert er keer op naast te zitten– te laat ingrijpen, dan weer te vroeg juichen en loze beloften doen – wordt deze vraag luider en dringender.

Maar corona is enkel het topje van de ijsberg. De lijst maatschappelijke dieptepunten van de afgelopen tijd is talrijk: de toeslagenaffaire; de grote en alsmaar terugkerende worsteling van onze politie met het eigen interne racisme; de burnout-pandemie die aan de corona-pandemie vooraf ging; het ongelofelijke gebrek aan compassie van de politiek-bestuurlijke top met de jeugd en het niet willen begrijpen dat bewegings- en samenkomsten-beperkende maatregelen hen extra zwaar vallen, dat er hevige rellen voor nodig waren en lange rijen wachtende jongeren bij de GGZ voordat onze bestuurders hiervan notie kregen.

En wat te denken van het voortduren van discriminatie op de arbeidsmarkt en alsmaar groeiende politieke markt van xenofobie (Wilders, Baudet en JA21 blijken prima naast elkaar te passen in de Tweede Kamer, samen goed voor 28 zetels); het alsmaar toenemende woningtekort; wankelend onderwijs en zorg; de grote vertrouwenscrisis waarin onze politiek-bestuurlijke elite, onze premier voorop, na de verkiezingen in verzeild is geraakt . . . ik stop maar met deze opsomming, anders wordt het u en mij te veel.

Tijd om het monster in de bek te kijken Er is meer aan de hand dan een toevalligheid van veelvoudig grote en kleine stommiteiten begaan door onze bestuurders. Je hoort heden ten dage uit verrassend veel monden uit de hoogste legioenen binnen de politieke elite zelf dat een “politiek-bestuurlijke cultuurverandering nodig is”. Maar dat gaat juist niet samen met de puzzelende, powerpoints-met-verbeterpuntjes projecterende micromanagement-fetisj van de Ruttegeneratie. Niet goed genoeg, getuigt een brede roep tot aan hun eigen gremia om een “cultuuromslag”. Het wordt tijd om het monster echt in de bek te kijken, zien wat grondig mis is.

De huidige generatie politiek-bestuurlijke top ontbeert verticaliteit en horizontaliteit. Het is de Haagse zandbak dat de reikwijdte van hun sensitiviteit bepaalt. Huppelend tussen een baan als politiek assistent van een Kamerlid; speechschrijver van een Minister, topambtenaar hier, dan weer zelf Kamerlid daar, en alsmaar hopend op een ministerschap. Een farce in en om het Binnenhof, losgezongen van maatschappelijke werkelijkheid.

Dwars door partijpolitieke scheidslijnen moet onze politiek-bestuurlijke elite zich opnieuw gaan uitvinden, een uitweg vinden uit de huidige zelfvervreemding van de samenleving. Onze politiek-bestuurlijke elite is de verbinding met het eigen ontstaansverhaal en met gelaagdheid van onze samenleving kwijt. Dit noem ik tekort aan verticaliteit. Het onvoldoende geworteld zijn in deze samenleving. Dat slaat zowel op een gebrek aan inlevingsvermogen met verschillende lagen in onze samenleving als een gebrek aan geworteld intellectueel besef van de waarde van representatie en communitarisme, de diepere moraal van de Nederlandse democratie.

Vertrouwen in de politiek Het vertrouwen in de politiek loopt al ruim vier decennia – sinds de ontzuiling – op zijn reserves in Nederland. Wat in de afgelopen eeuwen aan het vertrouwenspatroon tussen politiek en burgers was opgebouwd, is zo goed als weg. Er moeten nieuwe bronnen worden aangeboord en nieuwe patronen ontwikkeld worden, het politieke bestel moet dringend vernieuwd. De burgerstem en burgerlijke engagement en verbondenheid met het stelsel moet op een nieuwe wijze geïncorporeerd worden bij het ontstaan en evalueren van de beslissingen en het beleid.

De praktiserend-collectivistisch gelovige verzuilde samenleving bestaat niet meer. Al doen ons omroepbestel, onze onderwijs-ordening en zelfs onze ontwikkelingssamenwerking-organisaties, alsof de bezielde verzuiling niet weg is. Realiteit is dat ons sociaal verkeer, onze betekenisgeving aan vreedzaam samenleven en onze zingeving amper nog geënt zijn op die ordening en de bijbehorende moraal. Onze samenleving dreigt los zand te worden, een verzameling dikke ikken. Des te belangrijk wordt het herijken van de Polis , de politieke gemeenschap, om de samenleving bij elkaar te houden.

Versplintering van het politieke landschap Tekenend was bij de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen het ongekend aantal politiek partijen dat meedeed dit jaar: 37. Tekenend is ook het aantal politieke partijen dat een zetel heeft veroverd in de Tweede Kamer: 17 om precies te zijn, ook meer dan ooit. Politiek doet er meer dan ontzettend toe in onze tijd.

Maar deze overenthousiaste diversiteit aan partijpolitiek heeft ook een keerzijde: voor elk geklaag is er zo goed als een partij. Dit gaat niet meer over de zegeningen van een meer-partijen-democratie. Dit gaat over vergevorderde maatschappelijke fragmentatie, met een Babylonische spraakverwarring in de Kamer in het vooruitzicht, en dat midden in de grootste crisis na de Tweede Wereldoorlog.

Neen, niet nog meer politieke partijen maar andere en aanvullende politieke instrumentaria heeft de burger nodig om zich te herkennen in politieke besluitvormingen en om onderling een nieuw gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel, lotsbestemming en wij-gevoel te ervaren.

Een ander chronisch tekort van onze zittende elite (dat ongetwijfeld met de eerste samenhangt) is horizontaal van aard en heeft betrekking op hoe de huidige politieke elite zich tot de wereld en het nú verhoudt. Een politieke elite die niet meer geaard is in zijn samenleving steekt zijn hoofd liever in het zand voor de grote uitdagingen die er komen gaan. Globaliseringvraagstukken van onze tijd liggen niet goed in de markt van verkiezingen. Immigratie, klimaat, Europa, racisme: het zijn stuk voor stuk grote vraagstukken die of door populisten in de marge, of door actie- en protestgroepen van buitenaf op de politieke agenda zijn gezet, niet door de huidige top van onze politieke-bestuurlijke elite.

Vinden we het gek dat de boeren razend zijn, als ze jarenlang door de zittende politiek – CDA voorop – gesust zijn, in plaats van geholpen te worden zich uit het moeras van intensieve landbouw en veehouderij te bevrijden. Vinden we het gek dat de antiracismebeweging zich steeds feller gaat verzetten als onze premier voorop jarenlang racisme in Nederland heeft gebagatelliseerd? Is de met zijn koffiekan protesterende burger op het Museumplein, die boos is dat hem door de coronamaatregelen zijn goedkope vlucht naar Mallorca is afgenomen, werkelijke onredelijker dan de minister die in de tijden dat massaverkeer verleden tijd lijkt, toch tegen wil en dank door wil met vliegveld Lelystad en met het kappen van de bomen van Utrechtse Amelisweerd voor meer asfalt?

Nieuwe leiders gezocht We hebben andere leiders nodig. Leiders tot wie de ernst van de zaak oprecht doordrongen is en die niet noodgedwongen door jarenlang spitwerk van Omtzigt & co en dankzij een stommiteit van demissionair minister Ollongren nu opeens de mond vol hebben van “tegenmacht” en “burgerperspectief”. Leiders geworteld in onze samenleving en met inlevingsvermogen met verschillende lagen van onze samenleving. We hebben meer dan ooit ook nobelheid nodig en moed, en vooral oprechtheid onder onze leiders.

Het zijn eigenschappen die in de regel samenhangen met hoe sterk een mens aan verticaliteit beschikt, verbonden is met een gemeenschap en zich verbonden voelt met een zienswijze.

En ook graag wat meer leiders van buiten de Haagse zandbak. Geen beroepspolitici maar met ware levenservaring, zicht op en inzicht over de dynamiek van de wijde wereld daarbuiten. Leiders met meer horizontaliteit, een bredere reikwijdte aan kennis en inlevingsvermogen met de wereld anno 2021. Kortom, minder lilliputters en meer politiek leiders met een hoofdletter P graag.

Leiders die ons een horizon kunnen bieden die waardiger is dan de belofte van een duur test-evenement. Leiders die ons uitdagen om de weg van transformatie op te gaan, samen nieuwe paden te gaan effenen naar een nieuwe leefbare wereld van morgen. Die ons moed inspreken om te durven dromen over die nieuwe wereld en om met daden die dromen kracht bij te zetten. Alleen dan schijnt weer het licht.