Niet meer geld naar defensie maar Europese legers beter organiseren

Sinds de Russische inval in Oekraïne buitelen politici over elkaar heen om op te roepen tot meer geld voor defensie. De Duitse Bondskanselier Olaf Scholz kreeg veel applaus voor zijn aankondiging dat Duitsland (eenmalig) 100 miljard extra zal uitgeven aan defensie. In Nederland riep zelfs Jesse Klaver dat GroenLinks nu voor extra defensie-uitgaven is. Als pacifist en econoom ben ik hier sceptisch over. Als pacifist, omdat ik denk dat geweld nooit iets oplost en omdat de economische sancties al een verwoestend effect zullen hebben op de Russische economie; helemaal als we besluiten om van Russische gas ‘af te gaan’. Als econoom, omdat de Europese defensiemachten enorm inefficiënt georganiseerd zijn.

Mijn argument voor betere doelmatigheid van defensie is tweeledig. Ten eerste mis ik bij alle oproepen om meer geld voor defensie waar dat geld nu precies aan besteed moet worden. Blijkbaar maak het niet zoveel uit waar geld aan besteed wordt; het is vast wel ergens goed voor, lijkt de gedachte. Maar wat willen we precies met de krijgsmacht? En wat voor soort oorlog gaan we uitvechten met Rusland?

Moeten we weer terug naar de Koude Oorlog en gaan investeren in kernwapens? Die hebben Poetin niet ervan weerhouden om Oekraïne binnen te vallen. Moeten we tanks gaan kopen, terwijl we juist in de jaren na de val van de Muur onze krijgsmacht hebben hervormd van een tankmacht naar een flexibel inzetbare krijgsmacht met luchtmobiele brigades? Of moeten we ons gaan richten op de digitale hackers-oorlog van de toekomst? Het maakt nogal een verschil en je kunt het geld maar een keer uitgeven.

Zelf denk ik bijvoorbeeld dat jachtvliegtuigen met een menselijke piloot, zoals de F-35 (voorheen JSF), een volkomen verouderd militair concept zijn. Voordat we meer geld uitgeven aan defensie zou ik veel meer denkkracht willen zien in de strategische afwegingen over het toekomstig gebruik van de defensiemacht en hoe extra uitgaven het doel van betere defensie gaan realiseren.

Er worden tegenwoordig voortdurend problemen ‘opgelost’ door er maar een zak geld tegenaan te gooien zonder te kijken of het doelmatig wordt ingezet. Als econoom protesteer ik tegen dergelijke gemakzuchtig beleid maken. (Van de 8,5 miljard om achterstanden in het onderwijs weg te werken gaan we ook nooit meer horen hoe dat verantwoord is of hoe het heeft bijgedragen aan het wegwerken van achterstanden in het onderwijs). De Rekenkamer heeft inmiddels een lange reeks van rapporten uitgebracht over de inzet van overheidsgeld waarvan de doelmatigheid op geen enkele wijze is te controleren. Geld moet daar ingezet worden waar het het meest effectief is. Ook voor defensie.

Mijn tweede punt betreft de ondoelmatigheid van defensie door nationale sentimenten onder de noemer van ‘soevereiniteit’. De Europese defensiemachten bestaan uit kleine verbrokkelde legertjes waarin elk land zelf bepaalt welk materiaal wordt aangeschaft. Het gevolg is dat landen zelf hun militair materiaal uitzoeken en Europese legers weinig gestandaardiseerd materiaal hebben. Frankrijk gebruikt bijvoorbeeld als enige EU-lidstaat het Dassault Rafale jachtvliegtuig. Als een Rafale met technische problemen op een Nederlands vliegveld landt moet er vanuit Frankrijk een transporttoestel worden gestuurd met Franse technici en reserveonderdelen om hem te repareren. Dergelijke niet-gestandaarde keuzes zijn eigenlijk belachelijk en verminderen de operationele inzetbaarheid enorm. Een jachtvliegtuig van een Europese lidstaat zou op elk militair vliegtuigveld in Europa moeten kunnen landen en binnen no time gerepareerd en (her)bewapend moeten worden met gestandaardiseerde wapens.

Het gebruik van niet-gestandaardiseerd materieel is een drama voor de operationele inzetbaarheid. De Duitse Wehrmacht maakte in de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld gebruik van 150 verschillende vrachtwagens wat leidde tot een werkelijk volkomen logistieke nachtmerrie wanneer onderdelen kapot gingen. De Amerikanen hadden het veel beter begrepen en standaardiseerden hun jeep, vrachtwagens en M4 tanks. Dat moet Europa ook doen. Het zou mij niet verbazen als de verschillende legers in Europa gezamenlijk ook 150 verschillende vrachtwagens gebruiken. De operationele inzetbaarheid van Europese defensiemachten wordt ernstig geschaad door dit bekrompen streven naar ‘soevereiniteit’. Er zijn enorme schaalvoordelen te behalen door harmonisatie en standaardisatie van materiaal en lagere kostprijzen bij massaorders. Kortom, wat we in Europa moeten doen is: standaardisatie, standaardisatie en standaardisatie.

Als oplossing stel ik daarom voor: niet meer geld naar defensie maar een betere organisatie van Europese defensiemachten. Ik stel voor dat de EU-lidstaten een roulerende commissie van militaire experts laten bepalen wat het standaard-materiaal is in de EU en dat dat materiaal dwingend wordt voorgeschreven aan de lidstaten. Dus: één type aanvalsgeweer, één type aanvalshelikopter, één type antitankraket, etcetera voor de EU (nou ja, misschien twee). Europa kan zoveel beter doen en een veel grotere knal voor de euro (‘bang for the buck’) krijgen door de misleidende illusie van soevereiniteit op te geven. Ook op het terrein van defensie geldt voor Europa wat ook op andere beleidsterreinen geldt: vergaande samenwerking en uiteindelijk integratie óf marginalisering op het wereldtoneel.