Niet de emotie moet de drijfkracht zijn, maar de stand van de wetenschap

Ecocide is niet lichtzinnig te gebruiken, luidt de enigszins vermanende titel boven de column van Louise O. Fresco van 9 december in de NRC. Dat is solide advies. Hetzelfde trouwens geldt voor een mes, de grasmaaier, de liefde.

Er zijn echter weinig mensen die zich echt met ecocide bezig houden die er lichtzinnig mee om gaan. Integendeel, hoe meer je je erin verdiept, hoe meer je van de ernst van de zaak doordrenkt raakt.

Fresco reageerde op ‘de hartenkreet’ van een ambtenaar natuureducatie, Peter Bulsing. ‘Structureel en bewust maaien [...] is eigenlijk ecocide”. Maar het is helemaal niet zo vreemd dat iemand met verstand van zaken, zoals de in het artikel genoemde ambtenaar, ecocidaal gedrag herkent in structureel en bewust maaien. Dat afdoen als ‘een gevalletje van eerste klas begripsinflatie’, zoals ze schrijft, doet vreemd aan. Net zo vreemd nu als die -doorgaans - witte man van zekere leeftijd die in 2015 Kick-out Zwarte Piet toen afdeed als begripsinflatie van racisme.

Misschien is er iets anders aan de hand met deze column? Louise O. Fresco schrijft dat we ecocide niet lichtzinnig moeten gebruiken en dat de drijvende kracht wetenschap moet zijn en niet emotie. Daar ben ik het mee eens. Dat was en is ook de drijvende kracht achter het onafhankelijke panel van internationale juridische experts dat in 2021 die ons een werkbare definitie van ecocide gaf.

Dat was en is ook de drijvende kracht achter de nieuwe aangenomen Europese Richtlijn over milieu criminaliteit. Dat was en is ook de drijvende kracht achter het wetsvoorstel Strafbaarstelling Ecocide dat ik samen met een brede coalitie van experts maakte en indiende in 2023.

Laten we dus inderdaad naar de wetenschap kijken. En soms moet je daarbij ook naar de mensen achter de wetenschap kijken. Dan komen we misschien dichter bij de bedoeling van deze column.

Zo beschreef Louise O. Fresco de fusie tussen chemieconcerns Bayer en Monsanto destijds als ‘een agrarische dienstverlener zonder weerga’. Ze doelde op “het nieuwe business model van big data.”

En hoe pakte dat uit? Bayer is inmiddels een miljardenclaim moeras gevallen, nadat Amerikaanse rechters gezondheidsclaims had toegewezen voor het schandelijke Round-up. Bayer dat er, samen met de lobby van Big Agro er in slaagde het zeer omstreden landbouwgif –‘gewasbeschermingsmiddel’- Glyfosaat door intensieve lobby langer toegestaan te krijgen in de Europese Unie.

Bayer die er de hand niet voor omdraait om toch al kwetsbare boeren in het Globale Zuiden de duimschroeven aan te draaien om bijna verplicht gepatenteerde zaden af te nemen en zo een oligopolie vormt. Een oligopolie op uitbuiting en uitputting.

Dienstverlener zonder weerga? Ja, dienstverlener voor de aandeelhouders. Althans tot voor kort. En nu strafbaarstelling van ecocide realiteit begint te worden zou het zoeklicht zo maar op Bayer of Syngenta kunnen vallen.

Ze schrijft verder ‘wie financieel afhankelijk is van de publieke opinie en donaties, helt vaak over naar een dystopisch en vertekend beeld.’ Dat is al een wat boudere bewering. En ze mag dat allemaal schrijven in een column, maar iemand die onmiskenbaar de ‘Grand Dame’ is van schaalvergroting en intensivering van de landbouw, die commissaris is bij zaadveredelingsgigant Syngenta (samen met Bayer de vleesgeworden herauten van dystopische landbouw), die Grand Dame doet er goed aan zelf honderd procent transparant te zijn. En niet de verdenking op zich te laden van gaslighting door zogenaamd een goedbedoelde waarschuwing te geven. Maar ondertussen de zweem van twijfel over het begrip ecocide probeert te werpen.

Merle Kooijman, promovenda en onderzoeker aan de UvA en Sophia de Vries, promovenda en docente rechtsfilosofie Radboud Universiteit schrijven, in hun reactie op de column: ‘Wie meent dat de term Ecocide te lichtzinnig wordt gebruikt, zoals Fresco doet in haar column, heeft de ernst van het probleem niet begrepen’.

Eens. Of zou het ook kunnen dat Louise O. Fresco het donders goed heeft begrepen en ook welke rol ‘haar’ bedrijven daar in spelen? En dus wat de consequenties kunnen zijn wanneer ecocide strafbaar wordt. Strafbaar op persoonlijke titel? ‘De directie van Tata Steel achter de tralies om milieuschade? In een ideale wereld kan dat’, luidde de scherpe titel van de column van schrijver Jamal Ouariachi in Trouw vorig jaar. Hij sloot af met: ‘Hoor wat klotst daar, kind’ren? ’t Zijn de oksels in directiekamers van vervuilende bedrijven.’

‘Niet de emotie moet de drijfkracht zijn, maar de stand van de wetenschap’. Dat klopt. Economisch belang moet dat dus ook niet zijn.

Lammert van Raan, Kamerlid 2017-2023, indiener Wet Strafbaarstelling Ecocide