Nederlandse media wakkeren angst voor vluchtelingen aan

Nu het Midden-Oosten het Avondland is binnengedrongen zijn burgers, burgervaders, en politici nieuwe verantwoordelijkheden ten deel gevallen voor opvang van vluchtelingen. Het lijkt alsof alleen onze media die nieuwe rol nog niet beseffen.

Het is sinds begin jaren negentig gemeengoed geworden om de gevoelens in de samenleving van verlies van welvaart, culturele identiteit en de afkeer van de gevestigde orde een stem te geven. Fortuyn was de eerste die dat begreep. Daar valt wat voor te zeggen. Een grote groep mensen, vaak aan de onderkant van samenleving, is decennia lang van de aandacht van politiek, samenleving en media verstoken gebleven. 

De media zijn geen privilege van een elite, daarvan zijn alle journalisten zich bewust. Zelfs het NOS Journaal kondigde vorig jaar aan een ander beleid te voeren om ‘dichterbij de burgers’ te staan.

Maar sommige media gaan inmiddels zo ver in het weergeven van de ‘terechte zorgen’, van de stem van de ‘bezorgde’ van wel ‘bange’ burgers, dat ze angsten alleen maar aanwakkeren en uitvergroten. Zo hebben burgers in heel veel media mogen zeggen dat ze bang zijn voor verkrachtingen en aanrandingen in hun buurt. Nu zijn er al maanden vluchtelingen in ons midden, maar ik kon slechts 1 journalist vinden die echt onderzocht heeft of die zorgen ‘terecht’ waren. De Gelderlander wist vorige week te melden dat er geen enkele verkrachting van Nederlanders heeft plaats gevonden (bron: Centrum voor Seksueel Geweld). Vrouwen binnen de azc’s lopen wel gevaar overigens.

Verheffen van het volk is zo passé. De media werden geacht het juk van die maatschappelijke zorgen dragen. En tegelijkertijd moeten ze voldoen aan de nieuwe wetten van het juiste aantal kijkcijfers. En dat alles noemen we ‘waardenvrije journalistiek’.

Nu we voor de ‘grootste uitdaging sinds WOII’ (Merkel) staan, is het hard nodig ook te reflecteren op de rol van de media rond het vraagstuk van de vluchtelingen. In Duistland gebeurt dat al wel, in ons land nauwelijks. Laat ik twee voorbeelden noemen van eigen onderzoek die mij opvielen.

Omroep Brabant bracht eind vorige maand een eigen onderzoek en site uit waarop mensen in die provincie dit kunnen zien: ‘Asielzoekers in kaart gebracht, worden er in jouw buurt vluchtelingen opgevangen?’. Het is duidelijk hoe de redactie te werk is gegaan, angsten worden gesignaleerd en een site die inspeelt op de vluchteling next door zal ongetwijfeld veel kijkers trekken. Dat daarmee een vluchteling niet als mens maar eerder als een aap of roofdier in de dierentuin, apart wordt neergezet, doet blijkbaar niet ter zake. 

Het andere voorbeeld was het eigen onderzoek van de NOS over of rijke dan wel arme gemeenten de meeste vluchtelingen opnemen. Het nieuws dichtbij de kijker, inspelen op afkeer van mensen die beter af zijn dan jij, en ja, iedereen wil wel weten hoe het in zijn gemeente zit. Weer dat kijkcijferbingo. Maar dan? Bij alle uitslagen zijn scheve ogen het gevolg. 

Deze voorbeelden laten de introverte, polariserende nieuwvoorziening zien. Hoewel er quasi neutraal onderzoeksjournalistiek wordt verricht, is deze volstrekt uit balans. Want waar zijn de verhalen van de nieuwe underdogs, de vluchtelingen zelf? Hoe kijken zij aan tegen de buurten bijvoorbeeld? En hoe relevant zijn de vragen die alleen voortkomen uit vooroordelen? Ze gaan allemaal over confrontatie en zelden over verbinding. 

Nee, hoor ik ze al roepen, dan ben je niet kritisch. Maar die andere onderwerpen zijn juist veel moeilijker te maken. Gekanker is er overal tijdens buurtbijeenkomsten, die op agenda’s staan van journalisten. In dit uitvergroten van eeuwig negativisme kan ik geen waardenvrije journalistiek zien.

De media moeten zich realiseren dat vluchtelingen in ieder geval voor jaren hier zullen zijn. Waarschijnlijk zelfs to stay . Tenzij zij vinden dat vluchtelingen gedeporteerd of in hun gammele bootjes vanaf de kusten van Italië en Griekenland teruggeduwd kunnen worden. En ze zullen zichzelf en de maatschappij die nota bene in velen van hen investeert, verantwoording dienen af te leggen over de gevolgen van de verslagen, die soms aanschurken tegen ophitsen en haatzaaien. 

De Duitse media hebben met hun welkomstboodschappen laten zien dat goede berichtgeving heel divers is. Hoofdredacteur Diekmann van Bild verklaarde dat hij niet wil dat beelden over demonstraties bij opvangcentra de wereld over gaan. Daartegenover stelde hij een hele week berichtgeving over hoe Duitsers vluchtelingen helpen. Bild verscheen ook met een Arabische bijlage van Duitse grondwetsartikelen. Zelfs in Denemarken mochten vluchtelingen een eigen editie maken van een nationale krant. Journalisten, stijg boven de korte termijn belangen uit, zoek de verbinding voordat we elkaar allemaal de tent uitvechten en ga alsjeblieft weer het volk verheffen. 

Tineke Bennema schreef oa Welkom in het paradijs.

cc-foto: Takver