Nederlanders kiezen voor Wilders zoals Surinamers voor Bouterse kozen
De moordpartij van 15 Surinaamse mannen op 8 december 1982 door manschappen van het Nationale Leger, in opdracht van Desi Bouterse was de cumulatie van twee lange jaren van institutionele afbraak en destructie. Vanaf het moment dat de militairen de macht overnamen in februari 1980 is er gemoord, maar de burgers wilden niet zien wat er precies gebeurde. Jazeker. Het Surinaamse volk accepteerde veel.
De hoop dat de militairen orde op zaken zouden stellen was een belofte, een vooruitzicht voor een beter Suriname. En wie kon ze dat kwalijk nemen? De regering Arron was nauwelijks aan regeren toegekomen; ze hadden het veel te druk gehad met elkaar de tent uit vechten, hun vele buitenvrouwen en de grijpstuivers die Nederland hen toewierp te verdelen. De militairen maakten de belofte van sterke mannen die -met de sterke-arm de criminaliteit bestreden en illegalen op gammele bootjes de rivier overzette richting Guyana, ruimschoots waar.
De Surinaamse lente! Window Dressing. Schoon schip, maar niet heus. Achter de coulissen vond de generale repetitie plaats van een standrechtelijke executie, de 8 decembermoorden.
Hoe het zover kon komen in – zoals de mensen hardnekkig bleven beweren- de meest vreedzame natie op aarde? En wat kan men leren van Suriname, een land waar mensen zich blind staarden op charisma en nationalistische retoriek?
Samba pa tí…
Als de laatste klanken van Samba pa tí van Jose Feliciano in de vroege nacht van 7 op 8 december 1982 wegsterven, doe ik de radio uit. Dat het de laatste keer in mijn jonge leven is dat ik naar Swing Low in Stereo zal luisteren, kan ik op dat moment niet weten. Het is al weken onrustig in de stad. De studenten zijn tijdens protestdemonstraties kapot geranseld door de Militaire Politie. En Bouterse is laaiend, omdat hij tijdens het bezoek van Maurice Bishop wreed gezichtsverlies heeft geleden. Op elke straathoek staan er militairen. Maar de mensen zijn na twee jaar gewend aan de bully's met hun uzi’s. Ze zijn vastbesloten om door te gaan met protesteren. Bouterse moet weg!
Iets voor half drie, die bewuste nacht, wordt Paramaribo -voor de zoveelste keer in twee jaar - opgeschrikt door kanongebulder en artillerievuur. Buiten: loeiende sirenes. Blaffende honden. Binnen: schril en aanhoudend telefoongerinkel. Doffe slierten conversatie. De bromstem van mijn vader. Het zoemende antwoord van mijn moeder. Gerinkel van een sleutelbos. Ik hoor een auto starten. Ik knijp mijn ogen stevig dicht en val weer in een onrustige slaap. Ik schrik wakker als ik ergens in huis een deur hoor dichtslaan. Het is ietsjes voor vijven, volgens mijn wekkerradio. De stemmen van mijn ouders, en anderen die ik niet kan thuisbrengen. De ontzetting en ontreddering van beneden dringen door de houten parketvloer naar boven. Gealarmeerd stap ik uit bed. “Ze zijn bijna allemaal dood. En Bouterse heeft gezegd dat er nog meer volgen”…
Het is nog steeds donker als er weer een auto voor de deur stopt. Niemand stapt uit. De stationair draaiende motor maakt ons bloednerveus. Mijn vader loopt naar buiten. Stiekem gluur ik door een raampje naar buiten. Eén donkerkleurige auto staat op de oprit en mijn vader praat in het halfgeopende raam van het achterportier. Voorin de silhouetten van twee mannengezichten. Na een kort onderhoud rijden ze weg. Ik hoor de naam “Fred” vallen. Er is geen tijd om iets te vragen. De telefoon rinkelt en rinkelt. Het is een komen en gaan van mensen. Iedereen huilt.
Na die eindeloos durende nacht wordt het eindelijk dag. De duisternis blijft. Alsof we in een parallelle realiteit terecht zijn gekomen.
Tegen 8-ten belt een meneer. Hij is buurman van de familie Derby, zegt hij. Ze hebben geen eten en mogen hun huis niet uit. Of wij (lees: mijn moeder) brood en beleg voor ze kunnen versieren. Een kennis, eigenaar is van een bakkerij in de buurt wordt gebeld. Mijn moeder kan gelijk langskomen. Wij- drie kinderen- rennen prompt achter mijn moeder aan. No way, dat wij haar alleen over straat laten gaan!
Op de veranda van de familie Derby staat een zenuwachtige militair. Als mijn moeder voor hem staat steekt hij prompt zijn wapen in haar gezicht. Ze schuift met haar wijsvinger het wapen uit haar gezicht en geeft de boodschappen af.
Thanksgiving
Fastforward 2009: Thanksgiving in Miami vieren bij oude vrienden thuis. Opeens, uit het niets, zegt tante: ‘weet je wat je vader, ons, je moeder, ik en oom, allemaal niet heeft laten doen op 8 december 1982’? Dat mijn moeder dwars door de vuurlinies heen allerlei boodschappen moest afgegeven en, en op rouwvisite werd gestuurd? Ja, daar was ik zelf bij. Tante lacht. ‘Wij, oom en ik zijn die ochtend naar het Fort gegaan om te praten met Bouterse, omdat er informatie was dat een aantal mensen nog in leven was. We moesten ze ophalen’.
‘Hoe wisten jullie dat dan’?.
Kortaf: ‘Derby’.
‘Toen wij bij het Fort aankwamen, werden wij hoffelijk door Desi Bouterse ontvangen. Ik zei dat ik kwam met garanties, dat de mensen meteen het land zouden verlaten. Maar Bouterse zei dat hij niets meer voor ons kon doen. Toen we terugliepen stond bisschop Zichem samen met een van de paters van het bisdom te wachten. Ze wilden met Bouterse praten. Ze brachten medicijnen voor een paar van de mensen’.
Ik vraag aan tante of ze ooit door het Surinaamse Openbare Ministerie is gecontacteerd voor het afnemen van een getuigenverklaring. Tante schudt neen. Ik vraag aan haar waarom ze nooit naar buiten is gekomen met de informatie over Derby, dat hij eerder vrijgelaten was dan hij vermeldde op de persconferentie in 2000. Ze doet de oven open en tuurt. ‘Die turkey moet sappig blijven’.
Wilfred Lionarons
Wilfred Lionarons kon de 8 decembermoorden in het Fort Zeelandia ook navertellen. Net als Johnny Kamperveen en de baas van het SNA, AB Jüdell. Drie van de vier mensen die ook op de dodenlijst van het militaire gezag prijkten maar het overleefden omdat ze of niet in Suriname waren of, zoals in het geval van Kamperveen, op tijd werden gewaarschuwd.
Wilfred Lionarons heeft, toen hij nog leefde, vaak zijn twijfels over de rol van Fred Derby in dat drama uitgesproken. De categorische weigering van Derby om niet deel te nemen aan de massale protesten, of op zijn minst, de vredespogingen van het maatschappelijke middenveld mede te ondersteunen. Maar Derby de vakbondsleider, had niets met de “elite” organisatoren van de protesten. Zoals Derby zei: “ ik drink geen thee met mijn pink omhoog”. Een andere reden waarom Derby niet erg happig was om de protesten te ondersteunen was omdat hij en Cyril Daal in een verwoede machtsstrijd met elkaar verwikkeld waren en zelfs niet in het belang van land en volk bereid waren om een gewapende vrede te sluiten.
Desi Bouterse heeft er alles aan gedaan om Derby na de decembermoorden als 'de grote verrader' te framen. Pal naast dit frame staat een krachtige, consistente Mofo Koranti (word of mouth, verbale krant), die sinds 1983 berichten lanceert over Derby’s prominente aanwezigheid op de huisfeesten van Desi Bouterse en zijn toenmalige eega. Maar wie om foto’s vroeg, het ultieme bewijs van een dergelijk contact, kreeg steeds nul op het rekest. En zonder concreet bewijs, zijn geruchten gewoon geruchten, ook al wordt beweerd dat “ ze persoonlijk met Fred hebben gesproken op dat ene feest van Desi ”.
Toen de regering Venetiaan na grote druk van de nabestaanden en advocaten, zoals Freddy Kruisland en Armand van der San, besloot om toch onderzoek in te stellen naar de Decembermoorden, was de getuigenverklaring van Fred Derby, samen met forensisch bewijs verkregen door het opgraven van de slachtoffers, de basis waarop het 8-decemberproces juridisch gegrondvest werd.
Maar de getuigenverklaring van Fred Derby kun je als controversieel kwalificeren; onder andere omstandigheden zou Derby minstens als person of interest door de politie worden gehoord.
Ook zo merkwaardig: de weigering van Fred Derby om met Amos Wako en de andere vertegenwoordigers van het Inter-Amerikaanse Hof voor de Rechten van de Mens (IACHR) in gesprek te gaan toen ze Suriname in 1983, in 1986 en in 1987 bezochten. Waarom wilde meneer Derby geen gesprek? De mensenrechtensituatie werd na december 1982 steeds deplorabeler. And hoc arrestaties. Verdwijningen en mishandelingen. Fred Derby had toen mogelijk het verschil kunnen maken. Was hij bang voor Bouterse, omdat die hem constant intimideerde en bedreigde, zoals hij op 8 december 2000 tijdens een persconferentie verklaarde? “Ga na of ik diverse lezingen vertel. Ik heb steeds een consistent verhaal verteld”. Welk consistent verhaal en wanneer dan? Wat hadden wij al die tijd gemist dan?
Dat jarenlange, hardnekkige zwijgen van Derby zorgde voor wantrouwen bij sommige critici, en dat wantrouwen gaf Bouterse de kans om een aura van schimmigheid en geheimzinnigheid rondom de persoon van Derby te creëren.
Laat er geen misverstand over bestaan: Bouterse was in deze situatie de hoofdverdachte en niet Fred Derby. 20 jaar gevangenisstraf voor Desire Delano Bouterse, luidde het vonnis van de Krijgsraad in 2019.
En het is nog lang niet afgelopen. De decembermoorden, die zijn het topje van de ijsberg van mishandelingen, martelingen en moorden. Bouterse was toen in een gewapend conflict met zijn eigen volk verwikkeld. Het onderzoek naar de misdaden gepleegd tijdens dit gewapende conflict, waarbij meer dan 1000 mensen de dood vonden, moet nog beginnen. Maar er is meer. De enorme corruptie en zelfverrijking door Bouterse en zijn kliek. Suriname staat financieel aan de afgrond dankzij deze padvinder met grote stadsallures. Meneer Bouterse is een wakaman. Eén toriman (grapjurk) met een vele dubbele agenda’s en vele gezichten. Een man met tentakels in de onder -en bovenwereld. Maar bovenal is Desi Bouterse een leugenaar. Al zijn verklaringen over wat er op 8 december 1982 en ook daarna gebeurde, zijn doorspekt met leugens, drogredenen en fabeltjes.
Hoe het allemaal zo ver kon komen in Suriname? En wat kan de wereld van Suriname en de militaire dictatuur?
De slachtoffers van 8 december werden op 12 december 1982 begraven. Snipers die zich verdekt hadden opgesteld rondom de begraafplaats schoten met scherp op de menigte rouwenden. Er heerste een opgewonden, geagiteerde stemming onder de duizenden mensen die voor de begraafplaats stonden.
Het was al heel wat dat de 15 slachtoffers überhaupt in een gemetselde kelder hun laatste rustplaats kregen. De militairen wilden eigenlijk de lichamen in zee dumpen. Monseigneur Zichem, bisschop van Paramaribo heeft toen, geven de omstandigheden, gedaan wat hij kon doen. Van de militairen mochten de lichamen van de slachtoffers niet gebalsemd worden, en de nabestaanden moesten zelf voor de kosten van de begrafenis opdraaien. De grenzeloze wreedheid!
Fred Derby stierf in mei 2001. Het was daarom belangrijk om te blijven zoeken naar bewijs of er inderdaad sprake was van een vriendschappelijke band tussen hem en Desi Bouterse.
Het was even zoeken. En toen stuurde een bron een foto van Fred Derby en Desi Bouterse, samen handje-pepermuntje met elkaar van gedachten wisselend. Is het mogelijk om met iemand, die je ooit onder schot hield terwijl je in je ondergoed voor hem stond te bibberen, te vermaagschappen?
Wilfred Lionarons gaf, tijdens de vele gesprekken die ik met hem had, grif toe dat hij net als de meeste Surinamers in 1980, vond dat de militairen een kans moesten krijgen om zich te bewijzen. Maar die tolerante houding verdween toen de militairen de democratie, institutie voor institutie ontmantelden en in plaats daarvan een decretenmachine optuigden waar de Noord-Koreanen nog wat van kunnen leren. De voortdurende noodtoestand. De eeuwige avondklok die het sociale leven en de economie volledig vernietigde. Nogmaals, het oppakken en opsluiten zonder proces, en het martelen en vermoorden van politieke tegenstanders en onschuldige burgers begon lang voor 8 december.
Waarom en hoe het in Suriname zo ver heeft kunnen komen? Gewoon, net als in alle samenlevingen waar goede, nette mensen verkiezen om niet te zien wat er onder hun schnauss allemaal voor slechts gebeurt. De Surinamers wensten toen een sterke arm die de orde en tucht zou herstellen. Die hard zou optreden tegen criminaliteit en illegaliteit. Ze wensten een regering die een sociaal programma zou kunnen optuigen. Die zou zorgen voor sociale woningen, werkgelegenheid. Weet u wel, bestaanszekerheid?
Het kan verkeren, nietwaar… anno 2023, stemden de Nederlanders om diezelfde reden op Wilders. Ik ben alleen bang dat deze analogie verloren zal gaat in de vertaling.
Voor mijn ouders. Ter nagedachtenis aan tante May , oom John, oom Kenneth en Harold.
Ter nagedachtenis aan allen die op 8 december 1982 stierven. Ter nagedachtenis aan alle slachtoffers van de militaire dictatuur in Suriname en de rest van de wereld.
#rechtvoor1rechtvoorallen