In Nederland wilde "Links" altijd ruimte aan de godsdienst geven

Het manifest “Vrij Links” van Asis Aynan, Femke Lakerveld, Eddy Terstall en Keklik Yücel blijft de gemoederen in beweging brengen. Niet bij PvdA, Groen Links of SP, want daar gaat men schouderophalend aan dit staaltje van denkwerk voorbij. Nee, juist in de rechterhoek worden de opstellers op het schild geheven. Afgelopen dinsdag werden zij in de Balie nog toegejuicht door een publiek dat eerder op het kompas van Pim en Thierry vaart dan op dat van Karl Marx, wiens tweehonderdste geboortedag wij dit jaar herdenken.

In verschillende opiniebijdragen is al vastgesteld hoe dat komt: Als je GeenStijl gelooft dan denk je dat ze links van Thierry allemaal massaal de islam bewieroken, iftarmaaltijden nuttigen en moslimradicalen van bed, bad, brood en uitkering voorzien. “Vrij Links” gaat ook uit van deze paranoïde fantasie. Op basis daarvan bepleiten de opstellers het schrappen van de vrijheid van godsdienst uit de grondwet en een zuiver laïcistische staat: eigenlijk willen ze God niet in de openbare ruimte zien. En zeker niet op school.

Eddy Terstall c.s. denken dat ze daarmee teruggaan naar de wortels van het linkse denken en de verlichting. Dat is een misvatting. Links en de verlichting hebben altijd een ambivalente houding gehad ten opzichte van religie en van kerken. Robespierre wilde erediensten voor het Opperwezen organiseren. De atheïst Hébert werd onder de guillotine ter dood gebracht. Hij gilde als een mager varken en daarom liet de beul ten gerieve van het publiek het mes een paar keer bewust vlak boven zijn nek vastlopen. De Franse revolutie kende bovendien priesters die een een eed op de grondwet hadden gezworen en op grond daarvan een salaris ontvingen. Zij die dat in opdracht van de paus weigerden, werden wel vervolgd.

Troelstra, de eerste politieke leider van de SociaalDemocratische Arbeiderspartij steunde al rond 1900 de eis van de confessionele politiek om bijzondere scholen net zoveel subsidie te geven als openbare. Het waren juist de liberalen die zich met hand en tand tegen dit voorstel verzetten. Spotters zeiden trouwens dat SDAP stond voor Studenten Dominees en Advocaten Partij. Inderdaad waren heel wat voorlieden van de partij gelovig. Ze voelden zich dan meestal aangetrokken tot het Vrijzinnig Protestantisme. De PvdA stelde zich direct na de oprichting nadrukkelijk open voor gelovigen. Voor hen werden speciaal Katholieke en Protestantse Werkgemeenschappen opgericht. Decennia lang verscheen wekelijks Tijd en Taak waarin de politiek onder een christensociaaldemocratisch vergrootglas werd gelegd. De voornaamste ideoloog in de jaren na de oorlog was trouwens de theoloog Willem Banning, die opereerde vanuit de Arbeidersgemeenschap der Woodbrookers. Het debatcentrum De Rode Hoed is een overblijfsel van deze groep die open christendom en sociaaldemocratie samen wilden smeden. Toen in 1957 een groep radicalen de PvdA verliet om de Pacifistisch Socialistische Partij (PSP) te vormen, waren daar veel gelovigen bij. Veel later ging deze kleine maar uiterst roemruchte partij op in GroenLinks, waarin de sfeer van de PSP tot op de huidige dag te herkennen is.

Natuurlijk, er bestond binnen de linkse beweging ook een antiklerikale stroming maar die is in Nederland nooit bijzonder sterk geweest. Wel probeerden de confessionele partijen hun aanhang tot in de jaren zestig wijs te maken dat linkse partijen tegen het geloof waren. Alleen de Communistische Partij van Nederland heeft in de jaren twintig en dertig een scherp antigodsdienstige koers gevaren want dat moest van Stalin. Daarom wist de antirevolutionaire minister Jan Donner in 1931 de beruchte wet op de godslastering door het parlement te krijgen. Hij was niet van plan om communistische godslasteraars voor de rechter te dagen. Hij wilde het dagblad van de communisten, De Tribune, uit de openbare bibliotheken te weren. De vaak beledigend geformuleerde aanvallen op God en godsdienst waren nu immers in strijd met de wet. De SDAP was overigens fel tegen deze aantasting van de vrijheid van meningsuiting.

Het behoort dan ook tot de linkse traditie in Nederland om de beleving van de godsdienst de ruimte te gunnen. Dit houdt nadrukkelijk geen gewetens- of groepsdwang in. Een ander mag nooit bepalen wat jij moet geloven of hoe je op grond van een of andere goddelijke openbaring dient te leven. Jijzelf mag dat voor jezelf wel. Als de staat een ideologie en een levensstijl aan zijn burgers oplegt, dan beschouwt men dat in linkse kring als onderdrukking. De levensbeschouwing doet er niet toe. Links is tegen staatsgodsdiensten ook als die toevallig laïcisme heet. Dat allerlei domoren dit gelijk stellen met vrij baan geven aan de sharia, veelwijverij en kindhuwelijken, moet dan maar op de koop toe worden genomen. Zoals Spinoza al zei: “Aangezien de denkwijzen van mensen verschillen, zodanig dat sommigen gemakkelijker dan anderen de een of andere vorm van geloof omarmen, want wat bij de een leidt tot gebed kan de ander tot spotternij leiden, concludeer ik, dat iedereen vrij zou moeten zijn om voor zichzelf de basis van zijn overtuiging te kiezen, en dat geloof alleen zou moeten worden beoordeeld op de vruchten die het voortbrengt”. Als een geloof je niet bevalt, dan moet je met argumenten komen en niet met verbodsbepalingen.