Nederland is niet onschuldig

Op 1 juli werd de afschaffing van de slavernij herdacht tijdens herdenkingen en plechtigheden. Diverse hoogwaardigheidsbekleders van lokale en nationale overheden spraken mooie woorden van berouw (geen spijt) uit over de historische misdaad tegen de menselijkheid en de erfenis ervan. De Amsterdamse wethouder Simone Kukenheim zei het volgende:

Het duurde niet lang om deze woorden met voorbeelden te duiden. Vele Nederlanders voelden zich vrij om los te gaan met racistische comments onder de livestream van de herdenking van de NOS. De dagen die volgden bleek wederom hoe “hedendaags racisme”: zich niet beperkt tot anonieme “ keybord warriors ” op Facebook maar dat dit racistisch gedachtegoed diep verankerd is in de samenleving. Op 5 juli werd het onderzoek gepubliceerd waaruit bleek dat werkgevers liever een witte (ex-)crimineel aannemen dan een eerlijke burger die toevallig een migrantenachtergrond heeft. Om nog even te benadrukken hoe institutioneel racisme zich manifesteert werd anti-racisme activist Jerry Afriyie aan een strafblad geholpen. Waarom? Omdat hij tijdens een vreedzaam protest door een aantal agenten in een nekklem werd gelegd en zijn spieren “inspande en/of verstarde”  terwijl hij schreeuwde “ik kan niet ademen”. De omstreden nekklem kostte Mitch Henriquez zijn leven en Jerry zijn baan als beveiliger. Het laatste slachtoffer van de nekklem, Giovanni Adriaan, hield er een gekneusde pols, een nachtje cel en vijfhonderd euro boete aan over.

Witte onschuld In de boeken White Innocence van Gloria Wekker en Dutch Racism van Philomena Essed en Isabel Hoving wordt beschreven hoe vrijheid, tolerantie en onschuld centraal staan in het dominante zelfbeeld van Nederlanders. Een zelfbeeld waarin geen ruimte is voor het erkennen van het bestaan van racisme. Integendeel, zelfs de meest duidelijke voorbeelden van racisme worden ontkent. Ook daar was er deze maand een tragisch voorbeeld van: de Zuid-Afrikaanse Siba die door een Amsterdamse AirBnB verhuurder de trap af werd geduwd nadat hij opmerkingen maakte als “jullie mensen” en “dit is Afrika niet”. Media en politie trokken snel de conclusie dat er geen sprake zou zijn geweest van racisme, want ja, witte onschuld laat niet toe dat we in het open en tolerante erkennen dat een witte man een zwarte vrouw van het leven zou kunnen beroven vanwege een racistische oprisping.

The Black Archives Volgens Wekker hebben 400 jaar slavernij en imperialisme haar sporen nagelaten in “het culturele archief” zoals dat wordt beschreven door Edward Said in het boek Culture and Imperialism. Het “bevindt zich nu tussen onze oren, in onze harten, en in onze lijven”, het is onderdeel van ons (onbewuste) denken en handelen. Zo vertrouwt een werkgever eerder een witte man die voor een zedendelict is veroordeeld dan een persoon van kleur zonder  strafblad en zo zal de huidskleur (onbewust) een trigger zijn geweest toen de AirBnB verhuurder de Zuid-Afrikaanse dame van de trap of duwde. Het culturele archief is echter ook gereflecteerd in een fysiek archief: “ The Black Archives ”. Dit is een archief met meer dan 4.000 unieke boeken, documenten en artefacten van Surinaamse en zwarte bewegingen en wetenschappers. Het archief is een getuigenis van een verleden dat lang genegeerd en onderbelicht is gebleven, namelijk een recent verleden van racisme in Nederland.

Stukken uit het archief tonen aan de dat de racistische “incidenten” die zich de afgelopen maand hebben afgespeeld geen incidenten zijn maar een structureel probleem zijn. Zo deed onderzoeker Bovenkerk in 1979 al experimenteel onderzoek naar discriminatie op de arbeidsmarkt en concludeerde hij: “Rasdiscriminatie komt in Nederland voor en niet als een op zichzelf staand incident, het heeft een systematisch karakter.” We vonden een plakboek uit de jaren ’70 vol met artikelen die enkel over, soms fataal, politiegeweld tegen Surinamers ging dat de recente discussie over etnisch profileren in een langere traditie van racistisch politiegeweld plaatst en zo zijn er vele andere voorbeelden van de erfenis van het slavernij verleden.

Gebrek aan educatie over het slavernijverleden Het is echter onmogelijk om van het verleden te leren als delen van het verleden worden verzwegen of zeer minimaal worden gedoceerd op onze scholen. Uit onderzoeken van Ineke Mok en socioloog Melissa Weiner werd geconcludeerd dat dit deel van het verleden nog zeer marginaal is binnen het onderwijs. Bij VMBO-leerlingen ging nauwelijks 1% van alle geschiedenislessen over het slavernijverleden. En het onderwijs dat wel wordt aangeboden wordt vooral vanuit een eurocentrisch perspectief vertelt waarin koloniale verhoudingen nauwelijks worden bevraagd.

James baldwin schreef in zijn manuscript “I Am Not Your Negro”: “not everything that is faced can be changed but nothing can be changed until it is faced”. In Nederland zijn we de confrontatie met het slavernij- en koloniale verleden nog niet echt aangegaan waardoor de geschiedenis zich blijft herhalen, racisme zich blijft reproduceren en het zelfbeeld van onschuld blijft bestaan.

Als we echt willen dat er een einde komt deze cyclus waarin racisme zich blijft manifesteren moeten Nederlanders verantwoordelijkheid nemen en ook de pijnlijke en gewelddadige kanten van het verleden onder ogen zien o.a. door in onderwijs over deze onderwerpen te investeren. Geschiedenis die lang onzichtbaar is gebleven moet zichtbaar worden gemaakt en stemmen die lang verzwegen zijn gebleven moeten worden gehoord. The Black Archives is op dit moment één van de weinige plekken waar zwarte geschiedenis centraal staat en waar zwarte stemmen gehoord worden. Gegeven de recente politieke ontwikkelingen heb ik geen hoge verwachtingen dat de verandering vanuit de politiek zal komen, daarom zullen we zelf deze verhalen en geschiedenissen moeten gaan delen.