Nederland moet kiezen tussen Israël en Oekraïne
Met de walgelijke aanval op Israël van 7 oktober heeft Hamas een vergeldingsoorlog van de Netanyahu-regering losgelaten op Gaza. Het leed van zowel de Israëlische slachtoffers en gijzelaars als dat van de Gazanen doet ieder weldenkend mens afgrijzen. Al is ons medeleven met de eersten niet afgenomen, wordt het steeds ondragelijker aan te zien hoe de verschrikkingen die Palestijnse burgers ondergaan steeds maar toenemen in omvang en verdorvenheid.
Het voelt alsof wij gedwongen toeschouwers zijn van een afschuwelijk spektakel. Vooral omdat onze regering – waar onze invloed zich veelal toe beperkt – het lijkt te ontbreken aan urgentie. De Nederlandse politiek lijkt opnieuw niet in staat voorbij “de normale gang van zaken” te denken als een nieuwe werkelijkheid zich voordoet. In plaats daarvan teert ze voort op het vertrouwde draaiboek: dicht bij de koers van de VS blijven, zeker nooit tégen Israël ingaan en vasthouden aan bekende gemeenplaatsen zoals de tweestatenoplossing, welke ondertussen openlijk verworpen wordt door Netanyahu en zijn bondgenoten, laat staan door Hamas.
Maar waar wij ons toeschouwers waanden, dreigt de loyaliteit aan Israël vanwege het handelen van de Netanyahu-regering nu ook onze veiligheid en welvaart te schaden. Dit mede vanwege de negatieve impact op de oorlog in Oekraïne.
Het Nederlandse bondgenootschap met Israël is altijd gegrond geweest in waarden. In het naoorlogse Nederland hadden de sociaaldemocraten, christendemocraten en liberalen elk om eigen redenen een positief beeld van Israël. De nieuwe Joodse staat was een vooraanstaand socialistisch experiment, een teken van de christelijke waarheid of een voorpost van de Westerse democratie. Toen Israël zich in de Koude Oorlog bij het Westerse blok schaarde werd deze ideële voorkeur aangevuld met geopolitiek belang. Een verhouding gebaseerd op waarden kan echter enkel werken als deze, ten minste deels, gedeeld zijn. Anders rest enkel belang.
Hoe staat het er dan voor met onze gedeelde waarden vandaag? Netanyahu’s Israël, bevindt zich de afgelopen jaren op een hellend vlak richting een autocratie naar Hongaars model. Ondanks de recente verwerping door het Israëlische Hooggerechtshof van de justitiële hervorming, die het Orbánisme ook in Israël in zou voeren, blijft dit een actuele dreiging. De doelstellingen van Israëlisch rechts zijn onveranderd en ze zijn politiek niet uitgespeeld.
Ook internationaal toont de Netanyahu-regering een gebrek aan democratische inzet. Toen Oekraïne in 2022 een beroep deed op Israël om luchtverdedigingssystemen te leveren voor haar zelfverdediging tegen de illegale Russische invasie, was bondgenootschap ineens ver te zoeken. Sterker nog, Israël hield de VS tegen toen het luchtverdedigingssystemen aan Oekraïne wilde schenken die in Israël gekocht waren. De reden? De uiterst rechtse regering wilde Poetin niet tegen het zere been schoppen. Dat een democratie en de internationale rechtsorde onder dreiging stonden was voor Netanyahu terzijde.
Het is één voorbeeld van hoe Israël bondgenootschap als eenrichtingsverkeer ziet. De Israëlische regering ontvangt gretig steun, met name van de VS, maar zal uitsluitend in eigenbelang handelen. Dat is haar goed recht. Conclusies trekken uit Israëls onsolidaire handelen is het onze.
Zoals gezegd, zonder gedeelde waarden rest slechts belang als basis voor samenwerking. Wat is daarentegen ons belang bij Israël? Het ontbreekt aan grondstoffen, controleert geen handelsroutes en is zowel agrarisch als industrieel verwaarloosbaar. Dat in tegenstelling tot bijvoorbeeld Oekraïne met haar sleutelrol in de mondiale voedselvoorziening of Taiwan dat essentieel is voor de productie van computerchips. Israël is, al bij al, economisch zo goed als waardeloos voor ons en Europa. Andersom is Nederland een van Israëls grootste handelspartners. Ondertussen halen de antisemitische Houthi-rebellen en Iran de steun voor Israël aan als smoes voor het verstoren van het handelsverkeer in de Rode Zee, een van de slagaders van de mondiale economie.
De wereldwijde aandacht voor Gaza is daarnaast enorm. Op sociale media werd er wereldwijd bijvoorbeeld vier keer meer gesproken over Gaza in de eerste drie weken van de oorlog dan over Oekraïne in de vergelijkbare periode na de Russische invasie.
En de indruk van Europese hypocrisie is een kernonderwerp. De kloof tussen enerzijds onze retoriek over de voor iedereen geldende internationale rechtsorde en mensenrechten, waar wij terecht op hameren ter verdediging van Oekraïne, en anderzijds de klaarblijkelijke vrijstelling hiervan die Israël geniet, zoals blijkt uit de makke opstelling van onze regering in de VN en in haar diplomatie, maakt men in het mondiale zuiden steeds minder welwillend tegenover ons. Dit terwijl wij juist nu belang hebben bij een goede verstandhouding. Onder andere omdat hun steun voor Oekraïne en medewerking met sancties tegen Rusland erg belangrijk is.
Terwijl Oekraïne het moeilijker heeft dan op enig moment in het afgelopen jaar, vreet Israëls oorlog in Gaza zowel aan diplomatieke bandbreedte als financiële en militaire middelen. Zo heeft de VS eerder zendingen van broodnodige artilleriemunitie naar Oekraïne geannuleerd om deze naar Israël te kunnen sturen. Dit terwijl een Russische overwinning, naast een ramp voor Oekraïne zelf, ook een directe bedreiging is voor de Europese en Nederlandse veiligheid.
Wij kunnen niet hopen Israëls huidige regering tot inkeer te brengen, of zelfs te matigen. Netanyahu, zijn ministers en zijn parlementariërs zijn juist trots op de excessen van de oorlog. Wel kunnen wij, juist zoals Israël dat met ons doet, ons eigenbelang als uitgangspunt nemen voor hoe wij ons tot hen verhouden. En zo bekeken is er weinig rechtvaardiging voor de voortdurende hechtheid van onze relatie met Israël.