Nederland: het minst racistische land op aarde

Racisme is hot. De Zwarte-Pietendiscussie, het rapport van de Raad van Europa, ombudsman Alex Brenninkmeijer en de ene na de andere aflevering van Pauw en Witteman: racisme is in. Nederlanders zijn racisten, het taboe is eraf, het mag eindelijk worden gezegd (althans wat betreft blanke Nederlanders, probeer te wijzen op jodenhaat onder Turken of anti-Nederlands sentiment onder jonge Marokkanen en de zelfbenoemde racismebestrijders blijven oorverdovend stil). Nederland is een racistisch land.

Nu moet ik bekennen dat ik de afgelopen vijftien jaar in het buitenland heb gewoond en pas weer sinds een maand of zes in Nederland resideer. Ik kan dus nauwelijks beoordelen hoe groot het racismeprobleem hier is, maar ik kan wel proberen u mijn indrukken op dat vlak te geven uit de landen waar ik tijdens mijn afwezigheid heb gewoond. Misschien helpt dat de situatie in Nederland in een zekere vergelijkende context te plaatsen.

Moro de mierda Het eerste land waar ik naartoe vertrok tijdens mijn persoonlijke odyssee was Spanje. Als barman in Madrid werd ik voor het eerst van dichtbij geconfronteerd met Spaans racisme. Mijn baas, de kroeguitbater, liet geen gelegenheid voorbijgaan mij en mijn medepersoneelsleden op het hart te drukken dat “moros, negros y chinos” (Marokkanen, zwarten en Aziaten) niet welkom waren. Niet in zijn tent en ook niet in zijn land. Ik leerde dat “Moro” (Moor) de gangbare, algemeen geaccepteerde term was voor Noord-Afrikaan. En dat dit niet vleiend was bedoeld, bleek uit het zo vaak toegevoegde “de mierda”.

Ik zag met eigen ogen hoe in Barcelona de politie Afrikaanse straatverkopers op razzia-achtige wijze vervolgde en mishandelde. En In El Ejido, in Zuid-Spanje, constateerde ik hoe de plaatselijke wijnboeren en fruittelers hun Afrikaanse personeel als slaven behandelde, hoe de landarbeiders opgekropt in huizen (die die naam nauwelijks verdienden) zonder elektriciteit en stromend water leefden en hoe zij werden uitgebuit: geen minimumloon, geen gezondheidszorg, geen werkveiligheid. En als de spanningen tussen de migranten en de plaatselijke bevolking overkookten, sloeg de Guardia Civil zonder vragen te stellen in op iedereen met een donkere huid.

Ik dacht: in Nederland valt het wel mee met racisme.

Hoe lichter, hoe beter Peru was een land zonder raciale spanningen, dacht ik toen ik er ging wonen, maar ik had mij vergist. De verschillen tussen blank, mestizo (gemengd) en indigena (indiaans) bleken enorm. De sociale positie en economische toekomst van een kind werden er voor 90% bepaald door de kleur van zijn huid, volgens het adagium: hoe lichter, hoe beter. Ik geloofde de verhalen niet van andere Europeanen die mij vertelden dat vrouwen met een donkere huid hen hun huizen binnenlokten om “even een baby’tje te maken”. Tot mij zelf dit voorstel werd gedaan door een vrouw wiens naam ik niet kende en die de mijne ook niet hoefde te weten. Mijn huidskleur was genoeg: “para el futuro” (voor de toekomst), knipoogde zij.

Het ergst waren de verschrikkelijke vooroordelen over indigenas die heersten onder de mestizo’s, net een tintje lichter. “Het zijn wilden, onbeschaafd en ongewassen, nauwelijks meer dan dieren, ze verkrachten en vermoorden je zodra ze de kans krijgen” vertrouwde een vriendin in Arequipa mij toe. Mij begon op te vallen dat als je reisde het transportmiddel leek te bepalen hoe donker de huid van de reiziger was (maar het was natuurlijk andersom): in de goedkope, regionale bussen zaten de indianen, in de duurdere, luxueuze Pullmanbussen zag je de mestizo’s en op binnenlandse vluchten waren de passagiers bijna zo blank als ik.

Ik dacht: de rassenverhoudingen in Nederland zijn zo gek nog niet.

Niet welkom Ik verhuisde naar de Verenigde Staten, Los Angeles, de Westcoast. Ik moet u bekennen, ik heb er bijna een jaar als illegale vreemdeling gewoond nadat na drie maanden mijn toeristenvisum was verlopen. U mag raden waarnaar ik in dat jaar niet eenmaal ben gevraagd door de L.A.P.D.: mijn papieren. Toch zag ik overal om mij heen hoe zwarten en latino’s constant werden aangehouden. In Glendale, net ten noorden van Downtown Los Angeles, waar ik woonde, zag ik regelmatig hoe de lokale politie met grote overmacht auto’s met zwarte of Mexicaanse jongeren aanhield en die kids dan uren geboeid op de stoep liet zitten. Zonder enige verdenking uiteraard, de boodschap was duidelijk: ga terug naar South-Central of East L.A., hier zijn jullie niet welkom.

In de sportschool waande ik mij op de binnenplaats van een gevangenis. Zwarten trainden met zwarten, Aziaten met Aziaten, Armeniërs met Armeniërs en Mexicanen met Mexicanen. Als Nederlander probeerde ik dit patroon te doorbreken en met de verschillende etnische groepen om te gaan, zoals dat op mijn sportschool in Rotterdam volstrekt normaal was. Mijn pogingen waren tevergeefs, na een paar maanden bleken al mijn trainingsmaatjes van Ierse of WASP (White Ango-Saxon Protestant) afkomst.

Ik dacht: ik ben blij dat het er in Nederland niet zo aan toegaat.

Mishandeld Ik ging als journalist in Marokko aan de slag. Meteen viel het mij op dat de media er over Afrika spraken alsof het een ander continent was, blijkbaar wilden de Marokkanen niet teveel met hun mede-Afrikanen worden geassocieerd. Op reportage over vluchtelingen die illegaal de grens met de Spaanse (en dus Europese) enclaves Ceuta en Melilla probeerden over te steken, interviewde ik Senegalezen, Malinezen, en Nigerianen over hun ervaringen in Marokko. “Nergens worden we zo slecht behandeld als hier”, was unaniem de ervaring. De zwarte vluchtelingen werden afgezet, bestolen, mishandeld en soms verkracht: “Zelfs de Guardia Civil behandelt ons beter dan de Marokkaanse politie.”

Als ik in Casablanca op straat liep met mijn zwarte, Marokkaanse vriendin L. werd ons, maar vooral haar van alles naar het hoofd geslingerd. “Zwarte hoer”, vertaalde L. dan gelaten glimlachend, zij was niet anders gewend. Ook de Berbers uit het noorden moesten het ontgelden. “Ga je daar echt naartoe?”, vroeg mijn buurvrouw mij bezorgd toen ik haar vroeg mij planten water te geven, toen ik voor het eerst naar Nador ging voor een verhaal, “het zijn beesten daar, ze snijden je zonder reden de keel door”. 

En ik dacht: Dat hebben we in Nederland toch beter geregeld.

Mijn hierboven beschreven ‘rondje langs de velden’ is allesbehalve een wetenschappelijke vergelijking tussen landen en de culturen van racisme die er heersen. Maar na het lezen ervan zou je zomaar kunnen denken: Nederland is het minst racistische land op aarde. Want nu ben ik terug in ons land na al die omzwervingen en de eerste grote rassenkwestie waar ik tegenaan loop, gaat om: Zwarte Piet. Om een kinderfeest, kan het onschuldiger? Om de vraag of Piet zwart is vanwege het roet in de schoorsteen of omdat hij ooit, lang, lang geleden een negerslaaf was. In vergelijking met de problemen in die andere landen waar ik heb gewoond, gaat de discussie eigenlijk nergens over. Gelukkig maar.

Dus denk ik: in Nederland valt het inderdaad wel mee met dat racisme.