Nederland geeft gestolen beeld terug, maar aan de verkeerde

Zondag meldde de NOS: "Nederland geeft gestolen sculptuur terug aan Egypte." Een stenen beeldhouwwerk, ‘3500 jaar’ oud, uit de dynastie van farao Thoetmosis III. Op het eerste gezicht een moment van rechtvaardigheid. Eindelijk erkenning van koloniale roof. Eindelijk teruggave van wat gestolen werd. Maar hier begint de klap in het gezicht.

Want aan wie wordt dit werkelijk teruggegeven? Aan de huidige regering van Egypte? Aan mensen wier voorouders dit land veroverden, koloniseerden, overnamen? Of aan de nazaten van degenen wier handen dit beeldhouwwerk vormden, wiens gezichten erin gegrift staan?

De meeste mensen die dit nieuwsbericht lezen, zullen bij "Egypte" niet denken aan mensen die vandaag als zwart worden aangeduid. Ze zullen denken aan wat Hollywood hen leerde: witte farao's, Mediterrane beschaving, een cultuur die "niets met Afrika te maken heeft." Ze zullen denken aan het beeld waarmee ze zijn geïndoctrineerd. En sterker nog: zelfs mensen die vandaag zwart worden genoemd, denken bij het lezen van dit bericht niet dat het om hen gaat. Ze lopen voorbij aan het onrecht dat wordt aangedaan. Want ook zij zijn geleerd dat Egypte iets anders is dan zijzelf.

Dit is geen toeval. En deze "restitutie" laat zien dat Nederland, ondanks alle gesprekken over aangedane onrecht en inclusie, ons nog steeds niet ziet.

Inclusie als worstje voorhouden
Nederland praat graag over inclusie. Over diversiteit. Over gelijke kansen. Maar inclusie zonder erkenning is een lege frase. Het is een worstje voorhouden. Want hoe kun je spreken over gelijkwaardigheid als je systematisch ontkent wat wij hebben bijgedragen? Hoe kun je claimen dat je ons ziet, terwijl je onze grootsheid toeschrijft aan anderen?

Deze sculptuur wordt niet teruggegeven aan ons. Ze wordt overgedragen aan een staat wiens meerderheid afstamt van Arabische veroveraars die het land innamen, de oorspronkelijke bewoners verdreven, reduceerden tot minderheden. En niemand vraagt: is dit rechtvaardig? Niemand stelt de vraag die het hele frame van dit nieuwsbericht zou doen kantelen: maar wacht, aan wie behoort dit werkelijk toe?

Ik ben half Arubaans, half Surinaams. Een nazaat van de allesomvattende mens, de mens die Europa "zwart" noemde om te kunnen categoriseren, domineren, uitbuiten. Sinds mijn veertiende ontrafel ik leugens door waarheid te spreken. En deze "restitutie" is weer een bewijs dat men ons niet wil zien. Dat men zich niet wil verdiepen in wie we zijn. Dat men nog steeds denkt volgens de indoctrinatie: dat wij hooguit slaven waren, zeker niet de architecten van wat men beschaving noemt.

Het ontwaken dat niet te stoppen is
Gelukkig zijn er nazaten die wakker beginnen te worden. Die de leugens beginnen door te hebben. Die door de lagen van indoctrinatie heen kijken en herkennen wat altijd al zichtbaar was: dat de gezichten in die sculpturen hun gezichten zijn. Dat de neuzen die afgehakt werden, hun neuzen zijn. Dat de grootsheid die ontkend werd, hun grootsheid is.

En zij weten wat voor onrecht dit is. En zij zijn niet amused. Dan druk ik me zacht uit. Want dit is niet alleen een klap in het gezicht van ons als nazaten, het is ook een bewijs dat Nederland, ondanks alle praatjes over erkenning en herstel, nog steeds weigert te kijken naar wie werkelijk beroofd werd. Het is een publieke verklaring dat men liever de comfortabele leugen in stand houdt dan de ongemakkelijke waarheid onder ogen ziet.

Deze nazaten, wij, spreken steeds luider. We laten ons niet langer marginaliseren. We accepteren niet langer dat onze erfenis wordt overgedragen aan anderen terwijl wij toekijken. En die woede, die verontwaardiging, die is gerechtvaardigd. Want hoeveel bewijs moet er nog geleverd worden? Hoeveel gezichten moeten er nog herkend worden? Hoeveel stemmen moeten er nog spreken voordat men eindelijk ziet?

Het gezicht dat niemand herkent
Kijk naar de sculptuur zelf. Kijk naar de kenmerken: brede neus, volle lippen, gezichtsstructuur die Europa later "Nubisch" zou noemen om het los te koppelen van wat zij "Egyptisch" noemden. Deze kenmerken zijn niet abstract. Ze zijn herkenbaar. Wij zien onszelf erin. Wij herkennen onze neus in de vorm van de piramide. En toch wordt deze erfenis aan anderen gegeven.

Het land heette oorspronkelijk Tamare, bij velen ook bekend als Kemet, ”het zwarte land," verwijzend naar de vruchtbare aarde, maar ook naar de mensen. De naam "Egypte" komt van het Griekse "Aigyptos" en is opgelegd door kolonisatoren. Maar deze historische realiteit wordt systematisch ontkend, gemarginaliseerd, weggeduwd naar de rand van "controversiële theorieën."

Waarom? Omdat erkenning te veel zou vragen. Het zou vragen dat het Westen erkent dat de mensen die zij "primitief" noemden om slavernij te rechtvaardigen, dezelfde mensen waren die piramides bouwden, sterrenkaarten ontwierpen, geneeskunde beoefenden op niveaus die Europa pas eeuwen later bereikte. Het zou vragen dat het hele verhaal van Europese superioriteit als leugen wordt blootgelegd.

Er is een reden waarom zoveel oude beelden verminkt zijn. Neuzen afgehakt, gezichten beschadigd. Dat is geen natuurlijke erosie. Dat is bewuste uitwissing. Want de neus verraadt. De neus toont wat niet gezien mocht worden: dat degenen die dit schiepen, dezelfde kenmerken hadden als degenen die Europa later zou reduceren tot arbeidskracht, tot handelswaar, tot minder-dan-mens.

Wiskunde, ik noem het de kunde van het wissen. Het systematisch uitwissen van bewijs. Het vernietigen van wat te veel herinnert aan een waarheid die het koloniale verhaal ondermijnt. Maar wij herinneren ons. Wij her-inneren ons. Wij brengen naar binnen wat naar buiten werd geduwd.

Structureel racisme dat niet met woorden spreekt
Dit is hoe structureel racisme werkt. Niet enkel met expliciete beledigingen. Niet enkel met openlijke uitsluiting. Maar met subtiele ontkeningen. Met het systematisch loskoppelen van grootsheid van degenen die haar schiepen. Met "restitutie" die de fundamentele leugen intact laat: dat wij niets hebben bereikt.

Want zolang deze ontkenning blijft bestaan, is elke conversatie over inclusie hypocriet. Nederland zegt dat het fouten uit het verleden wil rechtzetten. Maar rechtzetting begint met waarheid. Met erkennen aan wie je schuldig bent. Met het daadwerkelijk teruggeven aan de rechtmatige erfgenamen, niet aan wie nu toevallig het gebied beheerst waar ooit geroofd werd.

De stemmen die al decennia spreken
Er zijn wetenschappers die dit benoemen. Carmen Boulter toont in haar werk aan dat de oude Kemeten Afrikaans waren, donker van huidskleur, en dat moderne wetenschap dit systematisch heeft "verbleekt." Robert Bauval documenteert de astronomische precisie van de piramides en vraagt: hoe kun je dit "primitief" noemen?

Maar belangrijker: er zijn zwarte scholars die dit al generaties zeggen. Cheikh Anta Diop bewees in de jaren '50 en '60 dat de oude Egyptenaren Afrikaans waren. Yosef Ben-Jochannan onderwees decennialang over de Afrikaanse oorsprong van beschaving. John Henrik Clarke ontmaskerde onvermoeibaar de leugen. Ivan Van Sertima documenteerde wat Europa niet wilde zien.

Deze stemmen werden niet alleen gemarginaliseerd. Ze werden genegeerd. Belachelijk gemaakt. "Niet wetenschappelijk" genoemd. Want een zwarte stem die claimt dat zwarte mensen beschaving bouwden, wordt verdacht van bias, van agenda, van “Afrocentrisme”,  alsof de Eurocentrische mainstream geen bias heeft, geen agenda, geen systematische ontkenning.

De klap die blijft komen
En hier staan wij dan. We kaarten al zo lang onrecht aan. We wijzen op systematische uitwissing. We tonen bewijzen. En toch zien ze ons niet. Deze "restitutie" laat zien dat men nog steeds denkt volgens de oude indoctrinatie: dat wij hooguit slaven waren, maar zeker niet de bouwers van wat Europa later "de bakermat van beschaving" noemde.

Dit gaat niet over één sculptuur. Dit gaat over het beeld dat ons nog steeds wordt opgelegd. Het beeld dat "zwarte" mensen niets hebben bereikt. Dat wij "primitief" zijn, "tot last," dat onze aanwezigheid geduld wordt in plaats van gewaardeerd. En dat beeld rechtvaardigt racisme vandaag. Want als wij niets hebben bijgedragen, waarom zouden we dan ‘gelijk’ behandeld worden?

Dit is geen aanklacht tegen individuele mensen die nu in Egypte wonen. Door historische veroveringen is de bevolkingssamenstelling veranderd. Maar restitutie zou moeten gaan om het herstellen van wat gestolen werd aan de rechtmatige erfgenamen. En wij zijn die erfgenamen. Niet omdat we claimen op basis van huidskleur, maar omdat de kenmerken die in steen staan onze kenmerken zijn. Omdat de geschiedenis die uitgewist werd, onze geschiedenis is.

Echte restitutie zou betekenen: geschiedenisboeken herschrijven, films corrigeren, de leugen benoemen die zo lang in stand werd gehouden.

Credits waar credits verschuldigd zijn
Dit is een gemiste kans voor veel media. Voor de NOS die rapporteert zonder fundamentele vragen te stellen. Voor journalisten die "restitutie aan Egypte" schrijven alsof dat het eindpunt is. Maar niet voor Joop. Joop grijpt deze kans. Door dit stuk te publiceren. Door ruimte te maken voor een perspectief dat elders gemarginaliseerd wordt. Door werkelijk bij te dragen aan de noodzakelijke ommekeer, niet door het oude verhaal te herhalen.