'Nationale opvoeding' past niet bij Nederland

De laatste week hebben ze het in de media over het begrip ‘nationale opvoeding’. Dat klinkt eng. Je denkt dan aan strak in het gelid staande klassen terwijl onder de tonen van het Wilhelmus de vlag wordt gehesen. Of aan de manier waarop Erdogan (die van de lange arm) het onderwijs heeft ingericht. Uit de betogen van zogenaamd bedaagde commentaarschrijvers en de meer onbekookte columnisten blijkt dat zij de vakken geschiedenis en staathuishoudkunde door elkaar halen. Ze hebben het steeds over de canon van de vaderlandse geschiedenis uit 2006, die is opgesteld onder leiding van professor Frits van Oostrom.

En het gaat hier niet over het vak geschiedenis. Het gaat over de regels die in Nederland zijn ingevoerd om te voorkomen dat wij elkaar de hersens inslaan zoals in het Midden-Oosten of twintig jaar geleden in Bosnië Herzegovina.

Ideologisch motto In tegenstelling tot bijvoorbeeld Frankrijk kent Nederland geen ideologisch motto. Voor ons geen ‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’. Het ‘Je maintiendrai’ brengt niet een of ander maatschappelijk ideaal tot uitdrukking. Dat komt omdat ons land altijd een land van minderheden is geweest. Er zijn wel pogingen gedaan om ons land één enkele godsdienst of één overkoepelende ideologie op te leggen maar die zijn allemaal in de kiem gesmoord. Je zou op die gronden de term ‘nationale opvoeding’ on-Nederlands kunnen noemen.

Blijft de vraag waarom wij in Nederland elkaar al pakweg sinds de tachtigjarige oorlog niet langer de hersens inslaan. Dat komt omdat wij niet proberen elkaar onze levensstijlen op te dringen. Niet voor niets zijn ‘een ander in zijn waarde laten’, ‘ieder het zijne gunnen’ en ‘elkaar de ruimte geven’ zulke belangrijke normerende gezegdes in de Nederlandse taal. Let op: het gaat hier niet over waarden. Over gedrag en niet over levensbeschouwing. Wij zeggen in de Nederlandse taal ook ‘Zoveel hoofden, zoveel zinnen’.

Verdeeld De maatschappij is hier levensbeschouwelijk altijd zeer verdeeld geweest. Tot de grote ontkerkelijking uit de jaren zestig en zeventig hield de gemiddelde Nederlander er een spijkerharde uit graniet gehouwen levensovertuiging op na. Hij probeerde daar met zijn geestverwanten uit partij of kerk ook naar te leven. Dat was mogelijk omdat hij landgenoten met een andere opvatting dat recht ook gunde. Vaak genoeg werden heftige principiële discussies gevoerd maar dat stond samenwerking op praktische punten niet in de weg. Zo is het in een proces van eeuwen gegroeid. Daarom heeft de Nederlandse samenleving het niveau van een burgeroorlog overstegen.

De levensbeschouwelijke veelkleurigheid van het onderwijs in ons land is op deze uitgangspunten gebaseerd. De overheid stelt vast waaraan op de scholen aandacht moet worden besteed maar niet hoe en op welke manier. Ook stelt zij eisen aan het niveau van het personeel. Ze houdt afstand tot het levensbeschouwelijk element in het onderwijs.

Ons land kent een neutrale overheid die omstandigheden schept waarin iedere burger volgens zijn eigen waarden kan leven zolang hij een ander maar niet hindert om hetzelfde te doen. In dat geval neemt de overheid het voor de slachtoffers op. Laten we er maar geen doekjes om winden: een vrouw die weigert gesluierd door het leven te gaan, krijgt daarbij alle steun en zij die haar daarbij hinderen, dienen desnoods strafrechtelijk te worden vervolgd. Tegelijkertijd mag niemand een vrouw verbieden zich te sluieren zo lang zij daar zélf voor kiest. Dat is de manier waarop Nederland hoort te werken. Er staat hoort want er zijn genoeg voorbeelden van overheidsdienaren die hierin opzichtig falen. Daar komt dan terecht in de media schandaal van.

Onderdrukking Dit alles heeft geen gevolgen voor de vrijheid van meningsuiting. Als je wilt prediken dat ongesluierde vrouwen naar de hel gaan, be our guest. En net zo hard en duidelijk mag je betogen dat de sluier een instrument is voor de onderdrukking van de vrouw. Zolang je maar met je poten van haar afblijft. Zo lang er maar geen geweld aan te pas komt. Vandaar dat mensenoffers of rituele marteling niet worden geduld. De integriteit van het menselijk lichaam en het zelfbeschikkingsrecht dat iedere burger daarover toekomt, is om die reden een heel basale norm. Geen enkel levensbeschouwelijk argument wordt aanvaard om die integriteit en dat zelfbeschikkingsrecht te schenden.

Kinderen dienen zich deze normen al in een vroeg stadium eigen te maken. Er zijn allerlei niveaus waarop ze kunnen worden gedoceerd: van de manier waarop kleuters in de groep met elkaar omgaan tot een abstractere uitleg in het middelbaar onderwijs. Nog eentje: wij discrimineren niet omdat we daardoor anderen de kans geven óns te discrimineren.

Bekeringsijver Het betekent dat iedereen die zijn persoonlijke levensbeschouwing dwingend aan anderen op wil leggen, in ons land moeilijkheden kan verwachten. Je mag bekeringsijver aan de dag leggen wat je wilt, als de ander jouw licht niet wenst te zien, is dat zijn of haar goed recht. Het zou geen gek idee zijn als kennis van deze normen in het eindexamenpakket op de een of andere manier worden getoetst. Dat staat de waarden of de levensbeschouwelijke inslag van geen enkele school in de weg.

Het is uiteraard noodzakelijk dat de overheid onmiddellijk, glashelder en zo nodig hard optreedt zodra iemand op het grondgebied van het koninkrijk der Nederlanden in strijd met deze normen handelt.

Daarom zit je met de term ‘nationale opvoeding’ op een verkeerd spoor. Wij hebben in ons land nooit een eenduidige opvatting gekend over de vaderlandse geschiedenis of de juiste manier van leven. We hebben wel afspraken om elkaar de ruimte te geven. Dat is de grote kracht van Nederland.