Na tien jaar AKP-revanchisme zwaait de pendule weer terug

De afgelopen week groeide een protest dat begon als een bezetting van het Gezi Parki aan het centrale Taksimplein in Istanbul uit tot massale straatprotesten tegen de regering in grote delen van Turkije. Terwijl de protesten aanvankelijk van vreedzame aard waren, kregen ze dit weekeinde een gewelddadig karakter, na excessief geweld en traangasgebruik van de politie.

Het park deed donderdagavond aan als een festivalterrein, met dans, muziek en tenten. Premier Recep Tayyip Erdogan zette kwaad bloed bij de duizenden demonstranten door aan te kondigen dat de plannen tot sloop van het park toch wel doorgang zullen vinden en dat de demonstranten zich de moeite van het demonstreren beter konden besparen. De ontruiming van het kamp door de politie, waarbij in de vroege ochtend traangas tenten in werd geschoten, werkte als een rode lap op een stier.

Sociale media en lawaai met potjes en pannetjes mobiliseerden een boze massa van divers pluimage. De mainstream Turkse televisiekanalen zonden een kookprogramma en een natuurfilm over pinguïns uit, terwijl Istanbul in brand stond. Waar in het Gezi Parki vooral sociaal bewuste jongeren waren die demonstreerden, ging nu iedereen die een probleem heeft met de regerende partij AKP de straat op om z’n graantje van het momentum mee te pikken. Van hardcore-nationalisten die niets zien in het vredesproces met de Koerden tot minderheden die zich nog altijd onderdrukt voelen, tot mensen die simpelweg boos zijn vanwege het door de politie gebruikte geweld.

Dat premier Erdogan het polariserende discours beter beheerst dan het verzoenende was al langer bekend. Ook nu verviel hij in gekissebis met de oppositie over wie de meeste mensen op de been kon brengen en beschuldigingen van terrorisme van de demonstranten. Het klonk opmerkelijk vergelijkbaar met het taalgebruik van zijn voormalige boezemvriend Bashar al-Assad. Destijds gaf Erdogan hem het advies naar zijn volk te luisteren.

Ondanks een gewelddadig verlopen nacht, die Istanbul bezaaid met traangasbusjes achterliet, konden de demonstranten gisterenmiddag van het Taksimplein en het belendende park genieten, nadat de politie zich van het plein had teruggetrokken. In het noordelijk gelegen Besiktas ging de confrontatie met de politie en het traangas daarna de hele nacht door. Vanochtend ontwaakte het Taksimplein als een vesting van de demonstranten, die het park, het plein en de aangrenzende Istikalstraat gezamenlijk schoonmaakten.

Hoteleigenaar Veysel kreeg een busje traangas in z’n lobby en vertelt waarom hij zo boos is:

“We willen alleen niet geleid worden door iemand die Istanbul ziet als zijn eigen speeltuin, waar hij naar believen alles kan afbreken en opbouwen wat hij wil.” Eén van de meest gehoorde en verbindende leuzen tijdens de demonstraties was dan ook: “Tayyip opstappen!” De autoritaire tendensen van de AKP en het roekeloze politie-ingrijpen lijkt een grote groep mensen verenigd te hebben in de weerstand tegen de huidige regering.

Sommige analisten melden dat de steun voor de AKP, die de vorige parlementsverkiezingen in 2011 met 50 procent van de stemmen won, onverminderd is, omdat gelovige moslims in Anatolië en de arme Istanbulse buitenwijken niet de straat op gingen. Erdogan presenteerde een vergelijkbaar verhaal, door te stellen dat de meerderheid van het land nog altijd achter hem staat. Dat de AKP tien jaar geleden aan de macht kwam was het resultaat van decennialange opgelegde modernisering aan de gelovige Anatolische massa’s. Zij dienden hun geloof seculier belijden. Toen zij na de economische liberalisering vanaf de jaren 80 hun stukje van de cake opeisten, verplaatste het machtscentrum zich langzaam maar zeker van het centrum naar de periferie.

De afgelopen jaren verwierf de AKP steeds meer macht op de moderniserende elites die hen zo lang onder de duim hielden. Daarbij voer het in toenemende mate een autoritaire koers, waarin het via een populistisch cultureel revanchisme met een conservatief waardenstelsel de publieke ruimte betrad. Daarmee vervreemde het niet alleen diens oude moderniserende vijanden, maar ook groepen die tot geen van beide kampen behoren. Het neoliberale economische beleid drijvend op schulden deed de inkomensverschillen danig groeien.

Met deze protesten lijkt de pendule na tien jaar AKP-revanchisme weer terug te zwaaien.

Erdogan en Turkije staan voor een grote uitdaging te zorgen dat het geweld stopt en dat de AKP-achterban en de demonstranten nader tot elkaar komen. Het door de politie gebruikte geweld en de polariserende taal van de politieke leiders belooft weinig goeds. Het schieten van gascapsules in hotellobbies en afgesloten metrohaltes staat bovendien niet erg fraai op het cv van een kandidaat-stad voor de Olympische Spelen.

Ook Erdogan’s presidentiële ambities lopen een flinke deuk op, evenals het vanwege de crisis in Syrië toch al afkalvend beeld van modelland voor transitielanden in het Midden-Oosten, dat het de afgelopen jaren zo druk heeft uitgevent.

Meer over Gezi Parki, kijk hier