Na 850 dagen oorlog nog geen eind in zicht

Tekst die ik maandag heb uitgesproken het Vredesprotest op het Spui in Amsterdam

Vandaag, 24 juni, duurt de oorlog in Oekraïne 850 dagen of 28 maanden. Er is nog geen einde in zicht. Het nieuws van de laatste maand is dat diplomatie een geaccepteerd middel is om ten minste over een einde aan de oorlog te praten. Laat ik eerst benadrukken dat onze oproep al lang pleit om diplomatie te bedrijven. Dat wordt nu in de praktijk gebracht op een wat rare manier, maar het is begonnen. Ik wil eraan toevoegen dat onze analyse dat deze oorlog niet militair gewonnen kan worden en alleen daarom al zo snel mogelijk tot onderhandelingen moet leiden juist is gebleken. Dat was geen vrijblijvende opvatting. We zijn er om gehoond en verketterd. Alleen daarom al wil ik jullie trouwe aanwezigheid toejuichen.

Het is ons natuurlijk niet begonnen om onderhandelingen alleen. Het gaat ons om een eind van de oorlog; het teruggeven door Rusland van de veroverde gebieden en een einde aan de wapenwedloop met een kernwapenvrij Europa.  Zo ver is het allemaal nog niet.

Dat brengt me op de volgende punten;

1.    Diplomatie nu openlijk geaccepteerd
2.    De Oekraïense militaire aanpak
3.    De diplomatieke stroming in de Oekraïense regering
4.    De Russische militaire strategie
5.    Alle Amerikaanse luchtafweer naar Oekraïne
6.    Oorlogskosten en het Westerse financieringswezen
7.    Tot slot

1.    De diplomatie van de regering van Zwitserland

Aan de conferentie in Burgenstock, Zwitserland op 15 en 16 juni, ging een lange voorbereidingsperiode vooraf. Uiteindelijk werd Rusland niet uitgenodigd, maar stelde Zwitserland dat het graag een vervolgconferentie organiseert waarbij Rusland wel wordt uitgenodigd. Rusland stelde weinig vertrouwen te hebben in het neutrale karakter van Zwitserland omdat het Oekraïne ook wapens had geleverd.

Het resultaat voor de regering van Oekraïne van de conferentie was niet erg geruststellend. Het werd een conferentie over vrede maar geen vredesconferentie. Niet alleen werden van het oorspronkelijk geagendeerde tienpuntenplan van Zelensky maar drie punten geagendeerd. De steun onder landen in de wereld voor de zaak van Oekraïne die er in het voorjaar van 2022 massaal was, zoals toen uit een royaal aangenomen resolutie van de Algemene Vergadering van de VN bleek, was nu flink verschrompeld. Een slotverklaring waarin de drie punten werden aangenomen was alles. Die punten zijn voedselveiligheid; nucleaire veiligheid en de vrijlating van alle gevangen en gedeporteerden, onder wie de krijgsgevangenen en de kinderen die naar Rusland zijn gedeporteerd.

De geopolitieke ontwikkelingen van de laatste twee jaar werden ook zichtbaar in de deelname aan de conferentie en zeker in de steun voor de verklaring. Grote landen als Brazilië, Zuid-Afrika, India en menig andere regionale grootmacht steunden de verklaring niet.

Het is niet overdreven te stellen dat de regering van Zelensky de geschiedenis van de verhoudingen in de wereld niet goed heeft aangevoeld. Het zogeheten Mondiale Zuiden is niet erg genegen een prowesterse koers te volgen. Daarvoor is er in 500 jaar kolonialisme te veel gebeurd om een, twee, drie door de vingers te zien.

Kort voor de conferentie bracht de Russische regering vier eisen over. In het kort herhaal ik; dat het Oekraïense leger zich terugtrekt uit de provincies Loehansk, Donetsk, Kherson en Zaporizja die door Rusland zijn geannexeerd; dat Oekraïne officieel afziet van het NAVO-lidmaatschap; dat het een neutraal en ongebonden land wordt zonder kernwapens; tenslotte dat alle sancties tegen Rusland worden opgeheven.

Deze harde eisen staan ver af van het Zelensky-plan. Dat bracht de Britse onderzoeker Anatoli Lieven ertoe te spreken van absurde eisen van twee kanten. Hij stelde dat het mogelijk moet zijn om deze absurde eisen bijeen te brengen. Er is in april 2022 immers al een akkoord uit onderhandeld. De Westerse pers bracht over dat bijna-akkoord van Istanboel de laatste weken diverse berichten. Als klap op de vuurpijl publiceerde de New York Times op 15 juni de hele tekst van het akkoord.

Dat alles is opvallend. Dat er een bijna-akkoord van Istanboel was, was toen al bekend. Het meest opvallende is dat er al die tijd zo weinig aandacht aan besteed is in de grote media. Dat kan nu echter niet meer worden volgehouden. De tekst van Istanboel staat nu in de krant en Anatol Lieven stelt voor dat met deze tekst een brug wordt geslagen met de huidige situatie en de absurde positie van beide partijen.

Datzelfde geldt voor de Nederlandse expert Ko Colijn. Zijn scenario luidt dat Biden de bui ziet hangen en Zelensky adviseert eieren voor zijn geld te kiezen. Tegen Russische raketten en terreinwinst kan Biden uiteindelijk niet veel uitrichten. Hij kan Oekraïne wel aan wapens helpen om bijvoorbeeld de Russen pijn te doen in de Krim. Met dat onderpand zou Zelensky (en Biden) sterk staan in onderhandelingen. Niet de eerlijke oplossing, aldus Colijn, maar misschien wel een haalbare.

2.    De meest militaristische beleidslijn van Oekraïne

Het is sinds de conferentie van Bürgenstock steeds duidelijker geworden dat de Oekraïense staat verdeeld is over de koers die moet worden aangehouden. Naast de algemene lijn voor diplomatie van Zelensky en zijn adviseur Yermak, is er de militaristische koers van generaal Budonov die het hoofd van de Oekraïense geheime dienst.

Als reactie op de conferentie van Bürgenstock gaf generaal Kirillo Budonov een interview aan een Amerikaanse krant, The Philidelphia Inquirer dat gisteren, 23 juni werd gepubliceerd. Budonov is hoofd van de Oekraïense geheime diensten. Hij stelt dat de oorlog pas is afgelopen als Rusland met militaire middelen is verdreven uit Oekraïne. Zo niet dan gaat de oorlog voor altijd door. Hoe realistisch dit plan is en wat het kost werd niet aan Budonov gevraagd. Hij mocht wel vertellen over de vorderingen die hij maakt met aanvallen op Rusland zelf en dat de Amerikanen hem daarbij steeds een beetje meer steunen. Oekraïne voert de aanvallen dan ook op, steeds dieper in Rusland. Vooralsnog komt Budonov nog van pas voor Zelensky om druk op Rusland te organiseren, maar deze koers kan over een tijdje tot sterke spanningen in de Oekraïense staat leiden.

3.    De Oekraïense diplomatieke aanpak

Er zijn tenminste twee stromingen te onderscheiden in het oorlogvoerende kamp van Oekraïne. Zij die ‘de overwinning’ willen louter op militaire wijze willen bevechten en zij die in onderhandelingen een middel zien om tot een einde van de oorlog te komen. De ambassadrice van Oekraïne in Singapore, zij heet Kateryna Zelenko, gaat een stap verder. Zij versnelt het idee van onderhandelingen. Zelenko stelt voor dat China een conferentie organiseert waarbij zowel Oekraïne als Rusland deelnemen. Daarbij moet ook het Chinese vredevoorstel uit 2023 op de agenda komen. ‘Vrede sluiten is nooit gemakkelijk’, stelt ze. ‘Het heeft een prijs, maar niets doen maakt die prijs alleen maar hoger.’

4.     De Russische strategie

Het lijdt weinig twijfel meer dat Rusland bezig is de Oekraïense elektriciteitsproductie volledig te vernielen door middel van grootschalige bombardementen. Zoals eerder gemeld gaat het daarbij om het ondermijnen van de wapenproductie; het verstoren van aanvoer van wapens en mensschappen naar het front. Daarmee hoopt Rusland later dit jaar in staat te zijn Oekraïne murw gebombardeerd te hebben.

Ondertussen is ook zelfs Kirillo Budunov er niet erg gerust op dat de Oekraïense troepen de stellingen kunnen houden bij Tsasiv Char. Dat dorp dat op een heuvel ligt ten westen van Bachmoet, en dat werd eerder al door Rusland werd veroverd, wordt al een paar maanden belegerd. Als het valt ligt de vlakte open naar steden als Slovjanks en Kramatorsk.

5.    Alle Amerikaanse luchtafweer voor Oekraïne

De Amerikaanse regering heeft besloten alle bestellingen bij de Amerikaanse wapenindustrie voor Patriot en NASAMS-luchtweersystemen naar Oekraïne over te brengen. De landen die bestellingen hebben lopen moeten wachten. De leveranties moet aan het einde van deze zomer beginnen. Daarmee wordt gehoor gegeven aan de smeekbede van president Zelensky en vooral ook toegegeven dat de strategische Russische bombardementen op de Oekraïense elektriciteitsproductie en daarmee de (wapen)industrie worden uitgevoerd een ernstige bedreiging is voor Oekraïne.

Dat betekent ook dat de bestellingen die de Amerikaanse wapenfabrikanten (Lockheed en Raytheon) hebben gehad van 19 landen voor een periode van 16 maanden worden opgeschort om de overgebrachte systemen uit ‘gevoelige’ landen als eerste te vervangen. Dit is niet alleen een uiting van een krappe wapenproductie (want uitbreiding van de productie is niet mogelijk), maar geeft ook de relatieve zwakte van de Amerikaanse militaire capaciteit wereldwijd aan.

6.    Oorlogskosten en het Westerse financieringswezen

De Financial Times van vandaag wijst er op dat internationale schuldeisers aan de deur kloppen van het ministerie van Financiën in Oekraïne. Op korte termijn moeten grote bedragen aan geleende obligaties worden terugbetaald. De keuze voor Oekraïne is failliet gaan; of een schuldendeal sluiten of de rug recht houden en zeggen dat ze vooralsnog moeten ophoepelen met het terugbetalen van obligaties. De grote vraag is of de internationale financiële markt dat zal accepteren. De Financial Times adviseert om niet toe te geven. Er dreigt dus een nieuw front voor Oekraïne.

7.    Ten slotte

De meningsverschillen in de boezem van de Oekraïense staat liggen op straat. Voor iedereen. Openlijke diplomatie over een onderhandelde deal is geen taboe meer. Er zijn nog belangrijke spelers in de Oekraïense staat die willen doorvechten tot de overwinning, het verdrijven van Rusland buiten de grenzen van 1991. Zoals eerder gesteld is dat onwaarschijnlijk, behalve dan door enorme escalaties. Generaal Budonov zegt te willen escaleren, of hij dat voor elkaar krijgt is onduidelijk, maar het diplomatieke pad is geopend. Er lijkt nog een lange weg te gaan voor de oorlog stopt. Hopelijk duurt het niet nog eens 28 maanden.

Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt elke maand opgesteld door Guido van Leemput voor de protestactie op het Spui en verschijnt dan op www.stopdeoorlogamsterdam.nl.