Mooie doelen, foute koers

Ondernemen is een “werkwoord” dat binnen elke positie in de maatschappij door iedereen kan worden ingezet. Iets ondernemen zorgt voor beweging, voor verandering en heeft een scheppende vernieuwende kracht. Warren Buffett, een van de meest succesvolle investeerders van de VS zei ooit: “Een ondernemer is een dromer en een succesvol ondernemer is een dromer die niet opgeeft”.

Als oud rugbyer en voorvechter voor een betere wereld kan ik me wel vinden in deze definities. Na mijn carrière als televisieproducent verantwoordelijk voor programma’s als Villa Felderhof en Wie is de Mol, stond ik als activistisch ondernemer vanaf 2001 aan de wieg van tal van disruptieve duurzame innovaties en bedrijven. Mijn motto was toen al: “Het paradijs op aarde voor iedereen te beginnen in Nederland”. In de overtuiging dat we alle ingrediënten beschikbaar hebben om het paradijs op aarde te realiseren ben ik aan de slag gegaan. Hoewel ik meer dan eens ben uitgelachen voor deze ambitie denk ik steeds meer dat het zeer wel mogelijk is. Zeker toen in 2015 in VN-verband de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen in een overeenkomst tussen 195 landen werden vastgelegd. Deze VN-resolutie bleek aardig op één lijn te liggen met mijn persoonlijke doelen van jaren eerder. Echter de aanvliegroute van onderop die ik koos, was een andere dan van menig overheid, de gevestigde orde of louter financieel gedreven multinational. Dus als we echt de doelen willen halen in belang van de hele samenleving moeten we opletten dat deze doelen niet misbruikt worden voor korte termijn eigenwinst van een paar mensen.

Het is mij de afgelopen jaren wel duidelijk geworden dat het geen fabeltje is dat alle echte vernieuwing, de noodzakelijke verandering die de wereld beter, mooier en veiliger maken, echt van onderop komt. Uit schuurtjes, MKB en familiebedrijven en burgerinitiatieven. Deze vernieuwers krijgen altijd de hoon van de gevestigde orde over zich heen. Worden op allerlei manieren tegengewerkt omdat ze vaak gezien worden als een bedreiging voor de bestaande markt.

Hoewel we in Nederland sinds de nieuwe grondwet uit 1848 trots zijn op de scheiding tussen kerk en staat lijkt het wel of momenteel het grootkapitaal (de financiële instellingen en multinationals), de plaats van de kerk en daarmee de invloed op onze politiek heeft overgenomen. Daardoor staat het belang van deze instituten vooraan in plaats van die van het land en haar inwoners. Deze enorme lobbykracht van deze instituten hebben te veel invloed op de koers en de keuzes die we moeten maken. Wat niet wil zeggen dat ze geen bestaansrecht hebben, integendeel, ook voor hen is plek maar ze moeten hun plaats weten. Een voorbeeld daarvan is dat momenteel alles moeten worden gekoppeld aan aandeelhouderswaarden. Zaken die geen businessmodel hebben lijken daarmee waardeloos. Zo is gezond zijn en daarmee preventie geen businessmodel, maar ziek zijn en het liefst chronisch wel. Zo is nagenoeg gratis schone energie waar de wereld op zit te wachten geen business voor de oude industrie. De perverse prikkel van een doorgeslagen politiek systeem. Iedereen moet weer gaan doen waar hij of zij voor is aangenomen.

We hebben op de paar vierkante meter die wij Nederland noemen alles tot onze beschikking om het anders te doen. Daarbij is ons land toe aan een enorme positieve herverdeling en een grote verduurzamingsslag. Het woord duurzaam stopt daarbij in mijn definitie niet bij de eerste vier letters en staat synoniem voor logisch nadenken. Anders gezegd: duurzaam is niet duur maar voordelig voor iedereen. Het betekent ook: niet inboeten op de kwaliteit maar juist een verrijking van het leven.

Het zijn wat mij betreft de pleisterplaatsen waar groot wordt gedroomd, robuuste doelstellingen worden bepaald en ondernemende mensen lokaal werken aan het aanpakken van mondiale uitdagingen. Daar werken mkb-ers, familiebedrijven en in de uithoeken hogescholen en universiteiten aan disruptieve en duurzame producten en diensten, of beter gezegd de wonderen die we nu nodig hebben. Ook demonstreren daar steeds meer ondernemende mensen in verscheidenheid aan burgerinitiatieven hoe de noodzakelijke transitie eerlijker, comfortabeler en betaalbaarder kan. Ik beloof de komende column aandacht te besteden aan concrete voorbeelden.

Politiek in de democratische betekenis van het woord is het botsen van aspiraties die tot een betere samenleving moeten leiden. De huidige politiek lijkt echter wel erop gericht te willen vasthouden aan het oude. Daarbij wordt nagenoeg alle vernieuwing waar we juist in Nederland zo goed in zijn en waar burgers op zitten te wachten steeds vaker in de kiem gesmoord. Dat is slecht voor Nederland, slecht voor de bewoners van ons land en uiteindelijk ook slecht voor de wereld. Wanneer we de uitdagingen waar wij als Nederland en de wereld voor staan het hoofd willen bieden kunnen we niet blijven doen wat we deden omdat we dan krijgen wat we al hadden. Bestaande sectoren die veel politieke invloed hebben doen veel aan innovatie maar dat is vooral beter doen wat je al deed en vernieuwing is het juist anders doen. En dat laatste is wat we vandaag nodig hebben. Hiervoor is echter geen gehoor in de vaderlandse politiek en wordt bij alle voorgestelde scenario’s de optie van de vernieuwende oplossingen niet gehoord en gezien.

Als voorzitter van de advisory board van het Klimaatberaad heb ik zelf ervaren hoe op subtiele wijze alle vernieuwing uit de plannen is verwijderd. Terwijl juist die input, van de niet gehoorde meerderheid, direct zou leiden tot een eerlijk, betaalbaar, voor iedereen plezierig en zeer haalbare energietransitie in plaats van de huidige “boardroom” aanpak die niet leidt tot een gezamenlijk gedragen oplossing en dus faliekant lijkt te mislukken. Oprecht hoop ik dat we nu ook de politiek wakker kunnen schudden, een stem kunnen geven aan de positieve vernieuwers, “gewone” mensen in onze schuurtjes, straten, wijken, steden en provincies, ons nationale talent en werken aan Nederland als koploper in een veranderde wereld. Het herijken van de huidige democratie is daarvoor van groot belang en dat kan snel en eenvoudig gewoon binnen ons huidige staatkundig bestel.