Monsterverbond GroenLinks-PvdA: Hoe D66 de progressieve strijd in gemeenteland kan overleven

Als de partij niet snel een strategie ontwikkelt om zich te onderscheiden van het monsterverbond, dreigt een serieuze terugval in invloed.

In 2026 staan de volgende gemeenteraadsverkiezingen op de agenda, en voor D66 dreigt een serieuze uitdaging. Het monsterverbond van GroenLinks en PvdA, dat in meer dan 80% van de gemeenten met een gezamenlijke lijst deelneemt, zet de machtspositie van D66 op het spel. Als voormalig lijsttrekker bij een van de gemeenten uit de G40 (dat zijn er inmiddels 41) en met ervaring in succesvolle coalitievorming, voel ik de urgentie om dit thema aan te kaarten. Want wat goed gaat, kan snel verloren gaan.

D66: redelijke prestaties in 2022
D66 behaalde bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 8,7% van de stemmen, een kleine daling ten opzichte van 2018 (9%). Dit zijn geen slechte cijfers, zeker niet gezien de historische concurrentie van lokale partijen, die in 2022 goed waren voor 36,2% van de stemmen. Toch lijken deze percentages niet direct in lijn te liggen met de coalitieposities van D66: op dit moment maakt de partij deel uit van 23 van de 41 colleges in de G40. Dit toont de onderhandelingskracht en het strategische werk van lokale fracties.

Maar in gemeentepolitiek kan het tij snel keren. Met de opkomst van het monsterverbond van GroenLinks en PvdA is het gevaar groot dat D66 terrein verliest, vooral omdat het monsterverbond zowel strategisch als numeriek sterker staat.

De kracht van het monsterverbond
GroenLinks en PvdA haalden samen 16,1% van de stemmen in 2022, bijna twee keer zoveel als D66. Dit vertaalt zich in maar liefst 34 van de 41 colleges in de G40 waar ze gezamenlijk of afzonderlijk aan tafel zitten. In negen gemeenten zitten GroenLinks, PvdA en D66 samen in een progressieve coalitie. In nog eens negen gemeenten deelt D66 de tafel met óf GroenLinks óf PvdA. Dat is waar het risico het grootst is: in deze gemeenten zou het monsterverbond gemakkelijk de voorkeur kunnen krijgen boven D66.

In 31 van de 41 gemeenten hebben GroenLinks en PvdA samen meer dan ongeveer twee keer zetels dan D66. Dit maakt ze een logischer keuze als progressieve gesprekspartner in coalitievorming, vooral als stabiliteit in het gedrang komt door de versnippering aan de conservatieve kant.

Fragmentatie speelt GroenLinks-PvdA in de kaart
De politieke fragmentatie aan de rechterkant speelt een cruciale rol. De conservatieve partijen VVD, CDA en CU/SGP hebben nu al te maken met concurrentie van FvD en PVV en straks wordt het alleen maar meer door lokale NSC- en BBB-fracties. Dit maakt het voor coalitievormers aantrekkelijker om met sterke, stabiele blokken zoals GroenLinks-PvdA samen te werken. Waar D66 voorheen op zijn progressieve signatuur kon rekenen, is dat minder vanzelfsprekend nu GroenLinks en PvdA een gezamenlijke vuist maken.

Waarom dit een ramp kan zijn voor D66
Als D66 niet oppast, wordt het overschaduwd door het monsterverbond. In de huidige context is het aantal behaalde zetels vaak bepalend voor coalitiedeelname. Waar D66 nu vaak net genoeg zetels heeft om relevant te blijven, zou dat in 2026 kunnen veranderen als GroenLinks-PvdA een nóg groter deel van de progressieve stemmen naar zich toe trekt. Tel daarbij op dat de combinatie van lokale lijsten van GroenLinks-PvdA vaak aantrekkelijker lijkt voor conservatieve partijen als VVD, CDA of lokale partijen vanwege de stabiliteit die ze bieden.

Wat kan D66 doen?
De sleutel tot succes ligt in lokaal maatwerk en scherp onderscheidend vermogen. D66-afdelingen moeten hun verkiezingsprogramma’s schrijven met een lokale bril. Te veel generieke, progressief-liberale slogans missen de aansluiting met lokale thema’s en zorgen ervoor dat D66 zich niet onderscheidt van GroenLinks-PvdA. In plaats daarvan moet D66 focussen op thema’s die lokaal echt spelen en concreet oplossingen aandragen.

In mijn eigen provincie ben ik al bezig om stembureau-niveau data te analyseren en te kijken waar D66 onderscheidend kan zijn. Zo kunnen we lokaal beleid ontwikkelen dat écht aansluit bij de behoeften van onze kiezers. Deze aanpak is hard nodig om in 2026 niet weggevaagd te worden.

De toekomst van D66 in gemeenteland
De gemeenteraadsverkiezingen van 2026 draaien voor D66 om één ding: relevant blijven in een politieke arena waarin GroenLinks-PvdA steeds dominanter wordt. Als de partij niet snel een strategie ontwikkelt om zich te onderscheiden van het monsterverbond, dreigt een serieuze terugval in invloed. Het is aan ons om dit scenario te voorkomen door lokaal maatwerk, scherpe analyses en een duidelijk verhaal dat onze kiezers aanspreekt. Want progressieve samenwerking is prachtig, maar niet als D66 daarvoor zijn bestaansrecht opoffert.