Mondkapjesplicht in winkels? Liever de anderhalve meter handhaven

‘Ik zie er tegenop om de hele dag met een mondkapje te werken. En dan moet ik ook klanten aanspreken als zij hun mondkapje niet goed dragen, of de anderhalve meter negeren. En dan die hitte. Ik kan wel huilen.’ Afgelopen week stroomde mijn telefoon vol met whatsappjes van winkelmedewerkers die sinds kort met een mondkapje moeten werken. Ja, winkelmedewerkers willen hun werk veilig doen, dus ergens begrijpen ze het experiment met de mondkapjesplicht in Amsterdam en Rotterdam wel. Maar duizend keer liever zien zij dat gewoon de anderhalve meter afstand gehandhaafd wordt.

Wie gaat shoppen, ziet dat van alles is ondernomen om te zorgen dat mensen voldoende afstand houden. Stickers en pijlen, borden met huisregels. Maar wordt er écht genoeg gedaan om afstand te bewaren? ‘Nee’, zeggen veel winkelmedewerkers die ik spreek. ‘Er zijn regels, maar er wordt amper gehandhaafd. Dat kost ons bedrijf geld, dus het gebeurt niet.’ Sommige winkelmedewerkers zijn bang dat een mondkapjesplicht een extra reden is voor klanten om de anderhalve meter afstand nóg meer te negeren, met het valse argument dat een mondkapje toch genoeg veiligheid biedt.

Gebrek aan handhaving is een breed probleem. Ironisch, gezien onze wapenspreuk ‘Je maintiendrai’. Neem het distributiecentrum van Hema in Utrecht. Ook daar zijn looproutes uitgezet. Maar zolang niemand de expliciete taak heeft om mensen aan te spreken die de regels negeren, heeft het dan zin? ‘In het begin sprak ik mijn collega’s er op aan, als zij in een groepje op mij af kwamen lopen. Maar je kunt niet én politieagentje spelen én je werk goed doen. Het is als stoplichten plaatsen in een straat, maar nooit controleren of mensen zich er aan houden’, zei een Hema-medewerker.

Werkgevers zijn in Nederland verplicht om te zorgen voor een veilige werkplek. Werknemers kunnen hen daarop aanspreken. Met sommige winkeldirecties hebben we als vakbond goed contact; zo zien we veel goede inspanningen voor veilig werk bij de Bijenkorf en Ikea. Maar helaas is dit in het gros van de winkels en distributiecentra niet het geval. Het vrijstellen van werknemers om te handhaven, of het aanstellen van beveiligers, vergt een extra investering. En dat is voor veel winkels en supermarkten te veel gevraagd, ook al worden er topomzetten gedraaid.

De meeste winkelmedewerkers die ik spreek, verdienen minimumloon, of net ietsje daar boven. Ook als zij al tien jaar in de winkel werken of een leidinggevende functie hebben. Bij winkelketens zijn de salarissen bevroren en brokkelen de arbeidsvoorwaarden steeds verder af. Het is geen toeval dat juist daar waar al jaren niet geïnvesteerd wordt in personeel, weinig wordt ondernomen om corona terug te dringen. ‘Nederland lijdt aan een klapsyndroom’, zei een winkelmedewerker. ‘Het ene moment klapt heel het land voor de mensen die in de crisis werken. Maar als medewerkers in actie komen voor een normaal salaris of voor veiligheid, dan is er opeens geen interesse.’

In de publieke opinie gaat het vaak om het gedrag van de klant. Terecht, maar het is tijd dat we het hebben over de verantwoordelijkheid van de winkelketens. Hun korte-termijn winstdenken is in vele opzichten een gevaar voor Nederland en in het geval van de coronacrisis een typisch voorbeeld van ‘penny wise, pound foulish’: de risico’s op verspreiding van het coronavirus nemen toe. Met als gevolg meer ziekmeldingen en in het allerergste geval, waar niemand aan wil denken en wat niemand wil: een tweede lockdown. De gevolgen hiervan voor de samenleving én de gevolgen voor de omzetten van de winkels, staan in geen verhouding tot de kosten van handhaving van de coronamaatregelen.