Moeders springen wel van flats

Een zoon die – met de goedkeuring van zijn ouders – zich in huis vergast, een echtgenoot die ternauwernood een frontale botsing kan voorkomen als zijn psychische zieke vrouw met doodswens, met opzet een ruk aan het stuur geeft… of een vrouw die haar zusje niet tegen houdt als zij vertelt voor een trein te gaan springen…. In de afgelopen week was ik met mijn documentaire ‘Moeders springen niet van flats’ op tournee tijdens ‘de week van de euthanasie’ en heb veel van dit soort heftige verhalen aangehoord.

Mensen die mij aanklampten en vertelden hoe blij ze zijn dat ik ‘het lef had’ het verhaal van mijn moeders’ zelfmoord in een documentaire te verwerken. Een verhaal, zo wist ik al uit de statistieken, dat niet op zichzelf staat.

Jaarlijks vragen ten minste 500 mensen met ernstige psychische klachten om hulp bij zelfdoding. Ondanks de euthanasiewet van 2002 kregen psychiatrische patiënten jarenlang geen of zelden hulp. In 2011 viel op dat er 13 gevallen waren gehonoreerd. De kranten noemden dat toen een ‘forse stijging’. In 2012 waren het 14 mensen en begin februari werd duidelijk – na Kamervragen aan minister Schippers van Gezondheid – dat er vorig jaar 42 psychiatrische patiënten euthanasie hadden gekregen. Een stijging waar ik persoonlijk blij mee ben want ik ben er van overtuigd dat er daardoor minder zelfmoorden in ons land worden gepleegd.

We horen het nooit Dagelijks plegen er in ons land gemiddeld 4,8 mensen zelfmoord. Volgens de cijfers van het CBS – na een simpele rekensom – springt gemiddeld om de dag iemand voor een trein of van een ‘hoge hoogte’. Er wordt niet goed bijgehouden hoeveel van deze mensen psychisch hebben geleden en of zij om euthanasie hadden gevraagd. De psychiater die mijn moeders’ euthanasieverzoek niet in behandeling wilde nemen, omdat hij – tot onze verbijstering – dacht dat zij nog te genezen was, wist niet eens dat mijn moeder van een flat was gesprongen. Ik vertelde hem dit ‘nieuws’ toen ik voor mijn documentaire bij hem aan het filmen was. Hij had het ‘graag willen weten’, zo zei hij, maar vanwege ‘de privacy van een patiënt is het niet zo maar mogelijk om dit soort gegevens op te vragen’!?!

En daar zit de crux. Hoe kunnen artsen, die moeten beoordelen of mensen psychisch ziek genoeg zijn om dood te mogen, een goed oordeel vormen als zij niet eens de gevolgen van hun beslissing letterlijk weer op hun bureau terug krijgen? Het probleem wordt letterlijk niet in kaart gebracht. Want ook wij krantenlezers en journaalkijkers krijgen nooit te horen dat er ‘vandaag weer 4 of 5 mensen zichzelf van kant hebben gemaakt’. Je hoort het alleen als het om een bekende Nederlander gaat.

Bewijs Natuurlijk, er zijn ook psychisch gezonde mensen die spontaan een einde aan hun leven maken, totaal onverwacht. Maar een grote groep mensen met langdurig psychische klachten wordt niet gehoord of serieus genomen. Of zoals een psychiatrische patiënte – die al enkele mislukte zelfmoordpogingen had gepleegd – deze week zei: ‘Als psychiatrisch patiënt heb je niks te vertellen’.

In tegenstelling tot een somatische ziekte kun je bij een psychische aandoening geen bewijs leveren dat je ‘ondraaglijk’ of ‘uitzichtloos’ lijdt. Je moet dus jouw arts of psychiater zien te overtuigen. Het lijkt net – zo kan ik concluderen na meerdere debatten in ons land over dit onderwerp – alsof het begrip ‘autonomie’ uit beeld is zodra het om psychiatrische patiënten gaat. Want wanneer is iemand uitbehandeld? En wie bepaalt dat?

Nu is het nog zo dat alleen een arts daarover gaat. Hij of zij heeft het beslissingsrecht. Maar eigenlijk dwing je dan iemand om te blijven leven. Zo’n 10 procent van de psychiatrische patiënten die geen euthanasie krijgt pleegt uiteindelijk zelfmoord, dat betekent elke week iemand. Correctie: dit zijn de zelfmoordpogingen die lukken. Het percentage van mensen die zelf van alles uitproberen om dood te gaan, ligt vele malen hoger. Maar ook hier: er wordt geen onderzoek naar gedaan, dus dit is de inschatting.

Impact En daarom voor de statistieken: mijn moeder is op maandagmiddag 25 februari 2002 om 16:02 uur van één van de Muntflats in Heerenveen gesprongen. Ze was op slag dood. Ze had om euthanasie/hulp bij zelfdoding gevraagd. Ik wist dat ze van die flat wilde springen. Ik was die maandagmiddag bij haar thuis en heb haar niet tegen gehouden. Na vele mislukte zelfmoordpogingen was dit wat zij die dag wilde doen. De vriend van mijn moeder, mijn zus en ik hebben haar – met de ruggen tegen de muur – moeten loslaten. Was het niet die dag, was het wel de volgende dag geweest. Zij wilde dood en wij begrepen dat.

Pas jaren later – nadat ik zelf moeder ben geworden en het ook wel eens tijd vond om achterom te kijken – ben ik durven nadenken over de maatschappelijke gevolgen van mijn moeders’ sprong. Ik heb voor de documentaire gesproken met flatbewoners en ben geschrokken van de impact die het heeft gehad op hun leven. Ook de agenten die meteen ter plaatse kwamen vertelden me dat er vele collega’s zijn die na de zoveelste suïcide – sommigen agenten hebben het al 30 of 40 keer meegemaakt – ziek worden: de meeste lijden aan PTSS. Een Post Traumatisch Stress Syndroom. Een beroepsziekte die nog maar onlangs in de wereld van de politie wordt onderkend.

Hoe lossen we dit op?, hoor ik u denken. De euthanasiewet hoeft niet te worden aangepast. Die wet staat euthanasie bij psychiatrisch patiënten altijd al toe, maar dat besef lijkt nu pas door te dringen tot de medische beroepsgroep. Er bestaat wel een richtlijn om bij deze patiënten uiterst terughoudend te zijn met het geven van euthanasie. En dat is terecht. Iemand moet minimaal jarenlang psychisch lijden én een langdurige persistente doodswens hebben. Mijn moeders’ huisarts en de psychiater die ze jarenlang heeft gehad, zouden anno 2014 haar wél euthanasie hebben gegeven. Beide mannen denken dat er een kentering gaande is. Het zou een keer tijd worden. Toch ben ik overtuigd dat als wij over 20 jaar terugkijken naar de discussie die nu woedt, dat we dan onze ogen uit de kop krabben over hoe er lange tijd met psychiatrische patiënten is omgesprongen. Ik hoop dat mijn documentaire de ogen van veel mensen zal openen want nog altijd springen er moeders, vaders, zonen en dochter van flats.

‘Moeders springen niet van flats’ wordt op 24 februari 20:55 door de VARA op Nederland 2 uitgezonden. Elena is maandagavond tussen 19:00 en 20:00 uur te gast bij Kunststofradio (radio 1).

Volg Elena Lindemans ook op Twitter