Ministerie van BZK loog Kamer voor over geheimhouden documenten, nieuwe NSC-minister duikt vooralsnog

Tot zover de nieuwe bestuurscultuur: het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft andere ministeries onder druk gezet om elk conceptdocument bijvoorbeeld geheim te verklaren. Dat is in strijd met de wet. Dat blijkt uit onderzoek van Follow The Money (FTM). Vorig jaar loog toenmalig staatssecretaris Alexandra van Huffelen (D66) daar nog over als antwoord op vragen van NSC-Kamerlid Sandra Palmen. De huidige minister van BZK Judith Uitermark (tevens NSC) zegt zich niet “in het beeld te herkennen”.

Wat is er precies aan de hand? Vorig jaar november achterhaalde de Volkskrant dat ambtenaren van het ministerie van Volksgezondheid en Wetenschap (VWS) “tienduizenden, zo niet honderdduizenden” overheidsdocumenten achter hadden gehouden. Woo-verzoeken van burgers en journalisten werden standaard afgewezen. FTM schrijft:

Een woordvoerder van BZK liet in de Volkskrant vlijtig optekenen dat dat volledig in strijd was met hoe BZK, belast met de uitvoer van de transparantiewet, had geadviseerd. Het zou ‘niet conform de Rijksbrede instructie’ zijn die de juristen van BZK zo ijverig voor alle ministeries, inclusief VWS, hadden geschreven. Conceptdocumenten moesten net als elk ander document netjes worden beoordeeld en konden hoogstens op passageniveau worden gelakt.  Kortom: VWS was geheel zelfstandig buiten zijn boekje gegaan. Het ministerie had gehandeld als een bestuursrechtelijke lone wolf.

Dat was een glasharde leugen, zo concludeert FTM nu. Uit nieuwe openbaar gemaakte stukken blijkt dat VWS de lijn volgde die werd gedicteerd door BZK. In een interne nota van 13 maart 2023 staat dat de ‘rijksbrede vaste lijn’ is om concepten ‘integraal’ te weigeren bij verzoeken tot overheidsinformatie. Het ministerie had zelfs een kant en klaar ‘template’ voor ambtenaren om de opgevraagde informatie moeiteloos af te wijzen.

Verschillende rijksambtenaren verklaren nu tegenover FTM dat het ministerie van BZK wel degelijk druk op andere ministeries uitoefende om informatie zoveel mogelijk weg te houden van burgers en journalisten. Een niet nader genoemde jurist spreekt tegenover FTM van ‘staande praktijk’ en bevestigt dat BZK ‘ons keer op keer aanspoorde’ geen enkele uitzondering te maken. 

Van Huffelen was hiervan op de hoogte, maar besloot desondanks de Kamer voor te liegen. ‘Dit is te gek voor woorden,’ zegt Sandra Palmen van NSC nu, “we zijn weer terug bij af”. Ook zegt ze: “‘Openbaarheid van bestuur is gewoon verankerd in de grondwet. Zeker op openbare vragen van Kamerleden heeft een bewindspersoon gewoon naar waarheid te antwoorden.” Palmen heeft laten weten opnieuw Kamervragen te stellen, dit keer aan de nieuwe minister van BZK, haar partijgenoot Judith Uitermark.

Na de publicatie van Follow The Money heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken alvast een reactie gegeven. Het departement zegt niet in te willen gaan op het voorliegen van de Tweede Kamer, maar ‘herkent zich niet’ in het relaas van ambtenaren op andere departementen die onder druk gezet zeggen te zijn om conceptdocumenten altijd geheim te houden. ‘Ieder bestuursorgaan is zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van de Woo,’, aldus een woordvoerder.