Miljoenen extra vluchtelingen zullen onze kant opkomen

In de Syrische vluchtelingencrisis speelt klimaatverandering een belangrijke, maar nog weinig onderkende rol. Als we niet snel wijzer worden, is dit mogelijk slechts het begin.

Nederland kijkt met een mengeling van afgrijzen, compassie en nauwelijks verholen xenofobie naar de ongekende vluchtelingencrisis in Syrië. Over de oorzaak van de crisis bestaat echter vrij brede overeenstemming. Fijngeknepen tussen een barbaars regime en barbaarse islamfanatici, proberen ruim 9 miljoen Syriërs zich het vege lijf te redden door, hetzij binnen Syrië, hetzij naar buurlanden of Europa, te vluchten.

Niemand betwist dat de keiharde reactie van president Assad op de Arabische Lente in Syrië het land compleet heeft ontwricht. Of dat de opkomst van ISIS, die de chaos benutte om in grote delen van het land een terreurbewind op te tuigen, de situatie verder in een hel heeft veranderd voor de Syrische bevolking.

Minder verrast Maar wat heeft de volksopstand in Syrië, die voor de meeste deskundigen uit het niets kwam, in gang gezet? Experts, zoals de auteurs van het rapport The Arab Springand Climate Change kijken naar de invloed van klimaatverandering op sociale onrust en conflict in de regio. Zij waren minder verrast.

Om te beginnen werd Syrië in de periode 2006-2009 getroffen door een ongekende droogte. Natuurlijk is niet elke droge periode het gevolg van klimaatverandering, maar deze ongekend lange en intense droogte past in de trend die het National Oceanic and Atmospheric Department vaststelde in klimaatonderzoek uit 2011. Volgens het Amerikaanse instituut was de langdurige hitte in Syrië slechts een voorproefje van een toekomst vol gortdroge winters die de regio te wachten staat.

De schroeiende hitte miste haar effect niet op de regenafhankelijke gewassen die in Syrië worden verbouwd. Oogsten mislukten totaal en de veestapel stierf massaal. De droogte dreef twee tot drie miljoen boeren tot honger en armoede, zo stelt de VN. Wat volgde was een exodus naar overbelaste Syrische steden, waar de nieuwkomers met de stadsbewoners concurreerden voor toegang tot schaars water en voedsel.

Klimaatvluchtelingen

De desinteresse en mismanagement door het Assad-regime maakten de situatie nog erger. Aan de vooravond van de Syrische opstand, aldus de auteurs van Arab Spring and Climate Change, gistte het van diepe onvrede. Het was geen toeval dat getergde boeren en mensen van het platteland de ruggengraat vormden van het protest tegen Assad.

Betekent dit dat alle Syriërs nu in feite klimaatvluchtelingen zijn? Dat is te simpel: bij conflicten of sociale onrust is klimaatverandering nooit de enige oorzaak. En niet elke natuurramp wordt veroorzaakt door een warmer klimaat. Maar droogtes, waterschaarste of natuurrampen, kunnen verhoudingen in labiele landen of latente spanningen in explosieve regio’s wel onverwacht snel op de spits drijven. En zo miljoenen mensen op de vlucht laten slaan.

Olie op het vuur Het rapport A new Climate for Peace dat in opdracht van G7-landen werd opgesteld, spreekt van een ‘threat multiplier’. Ofwel klimaatverandering is olie op het vuur van bestaande risico’s. Potentiële brandhaarden zijn er genoeg. Volgens non-profit International Alert lopen 46 landen, met samen 2,7 miljard inwoners, een verhoogd risico dat klimaatverandering een gewapend conflict accelereert.

Bij nog eens 56 bestuurlijk zwakke landen, met in totaal 1,2 miljard inwoners, leidt het toegenomen risico op natuurrampen tot een grotere kans op chaos, ontreddering en vluchtelingenstromen omdat ze een ramp niet aankunnen. Dit zou je de ‘pure’ klimaatvluchtelingen kunnen noemen. Ook deze ‘pure’ stroom is overigens al in volle gang: de Norwegian Refugee Council (NRC) becijferde dat tussen 2008 en 2015 jaarlijks gemiddeld 22 miljoen mensen op de vlucht sloegen als gevolg van klimaat- en weergerelateerde rampen. De kans dat iemand door een natuurramp van huis en haard verdreven wordt, is sinds 1970 met 60 proces toegenomen, aldus de NRC.

Op de agenda bij klimaattop Het is koffiedik kijken om te voorspellen hoeveel extra mensen mede als gevolg van klimaatverandering op de vlucht zullen slaan. Maar het is wel duidelijk dat als we nu de ontwrichtende invloed van een warmer klimaat op bestuurlijk zwakke landen en conflictregio’s negeren, we in de aankomende decennia nog vele miljoenen extra vluchtelingen kunnen verwachten.

We pleiten ervoor dat Nederland klimaatvluchtelingen expliciet op de agenda zet bij de klimaattop in Parijs. Dit is de aangewezen plek om tot een proactieve benadering te komen. Om zo de link tussen klimaatverandering, conflict en vluchtelingenstromen beter te begrijpen. En risicolanden en -regio’s te helpen om spanningsbronnen weg te nemen of te beheersen. Als de vluchtelingencrisis in Syrië ons één ding geleerd heeft, is dat je kop in het zand steken niet werkt.