Middeninkomens in de verdringing

Middeninkomens zijn voor veel steden de heilige graal. Zij worden gekenmerkt als de sterke schouders van een stad, dragen bij aan een beter imago van een buurt en de groei in sociale kracht. Ook versterkt de lokale economie door de komst en aanwezigheid van een stevige middengroep. Hierbij is stedelijke herwaardering (oftewel gentrificatie) een instrument wat veel steden zien als een adequaat middel om deze beweging in hun stad te forceren. Zij willen daarmee middeninkomens niet alleen voor hun stad behouden maar ook deze groep aantrekken. Gentrificatie lijkt echter het doel te missen en bij te dragen aan diepere kloven in de stad.

De stad als roltrap Een van de kenmerken van de stad is de hoeveelheid aan mogelijkheden die op een relatief klein oppervlakte geboden wordt. De hoge concentratie van medemensen geeft een impuls aan voorzieningen, mogelijkheden (zoals recreatie en talentontwikkeling) en werk. Hierdoor kennen steden een grote aantrekkingskracht op nieuwkomers en nieuwe generaties. Met de stad als roltrap krijgen mensen de kans hun potentie om te zetten in verwezenlijking. De stad gaat echter ten onder aan het eigen succes want de stad blijft aantrekkelijk voor iedereen, waardoor de roltrap hapert. Deze populariteit geeft steden de kans te sleutelen aan hun demografie, zodat de steden inwoners en forenzen met comfort kunnen huisvesten of ontvangen.

Leve de middeninkomens! Veel steden zien de komst van middeninkomens als deel van de oplossing van sociale problematiek in de steden. Door een betere mix van inkomensniveaus probeert men een “verheffing” te realiseren. Een ‘als de buurman het kan, dan kan ik het ook’-concept. Gentrificatie lijkt echter weinig te “verheffen”. De komst van de middenklasse draagt namelijk weinig bij aan het dichten van een sociale kloof met de lagere inkomens. Het thuisgevoel wordt de oorspronkelijke bewoners door toenemende sterke veranderingen van de wijk ontnomen, stelden Doff & Van der Sluis in 2017 al hierover. De dichting van de sociale kloof tussen de oude en de nieuwe bewoners van een buurt wordt ook in de weg gezeten door een gebrek aan tijd, concludeerde Janse in 2018 al. Gentrificatie als middel om meer middeninkomens aan de stad te binden lijkt op basis van dit gegeven echter het doel niet in de weg te zitten. Immers zou een overbrugde sociale kloof gezien kunnen worden als mooie bijvangst zolang het imago van buurten en een versterkte lokale economie maar bereikt worden.

Gentrificatiewoede Deze denkwijze maakt dat gentrificatie door velen gezien wordt als verdringing van de lagere inkomens uit de stad. Want door de opwaardering van onroerend goed vallen steeds meer lagere inkomens buiten de spreekwoordelijke boot. Zo zijn er in Rotterdam tussen 2002 en 2017 in totaal 30.000 corporatiewoningen verdwenen. Hetzelfde gebeurt op deze schaal in Amsterdam. Voor steden lijkt dit weinig uit te maken, de uitruil van sociale woningbouw voor koopwoningen en vrije sector huurwoningen wordt immers doorgezet. De ingezette uitdunning van lagere inkomens in de stad is een gegeven dat weinig bezieling nodig lijkt te hebben. Waar steden echter weinig oog voor lijken te hebben, is dat men niet bereikt wat men beoogt te bereiken met deze gentrificatiewoede.

Diverse steden kampen met een tekort aan middenhuur en koopwoningen die betaalbaar zijn voor de middeninkomens. De middeninkomens die de stad rijk is, zijn in toenemende mate aangewezen op woningen buiten de stad. De nieuwbakken stadsbewoners zijn in toenemende mate hogere inkomens en niet zozeer middeninkomens. De middeninkomens kunnen zich in navolging van lagere inkomens de stad in toenemende mate namelijk óók niet meer veroorloven. De sociale kloof wordt hiermee enkel vergroot.

Sociale Grand Canyon Er ontstaan mogelijk nieuwe problemen door deze visie op wonen en het hierop geënte beleid. Het beeld van de stad als een gebied met twee gezichten doemt op: een scherpe tweedeling tussen de (kans)rijken en de (kans)armen lijkt geboren. De sociale kloof tussen de middeninkomens en de lage inkomens valt in het niet bij de sociale Grand Canyon tussen de hoge inkomens en de lagere inkomens. Zeker bij het ontbreken van de figuurlijke touwbrug die de middeninkomens tussen deze groepen had kunnen vormen. De gewenste “verheffing” verwordt tot een pijnlijke confrontatie met het welhaast onhaalbare voor de lagere inkomens.

Ook woont de benodigde middengroep niet langer in de steden, iets wat het begrip van deze groepen van de stedelijke context in de weg kan zitten. Denk bijvoorbeeld aan leraren in stadswijken die de voeling met de belevingswereld van hun leerlingen kunnen verliezen. Interessant is dan ook te zien welke keuzes de steden zullen maken. Terwijl gentrificatie beoogde de middengroepen te behouden voor de stad en waar mogelijk een aanzienlijke expansie van deze groepen in de stad te bewerkstelligen, komen beleidsmakers namelijk in toenemende mate van een koude kermis thuis.