Met al die ketelmuziek blijft het wezenlijke van de affaire Kaag buiten beeld

Nu driekwart van Nederland op commando van GeenStijl bezig is Sigrid Kaag zo hard mogelijk aan te pakken, blijven een paar wezenlijke zaken rond de gewraakte VPRO-documentaire buiten beeld. Eind verleden jaar al stelde Martin Bosma, consigliere van zelfbenoemd nationaal heksenjager Geert Wilders, vragen over het programma aan minister Arie Slob omdat deze de publieke omroep in zijn portefeuille heeft. Slob deed op zijn beurt navraag bij de VPRO. Hij kreeg nog antwoord ook.

In een land met een onafhankelijke publieke omroep zoals het onze, is het bizar als een minister met parlementariërs van gedachten wisselt over hoe programma´s worden gemaakt. Daar gaat hij niet over. De NPO en de omroeporganisaties zijn immers onafhankelijk. Als Bosma wil weten hoe de betreffende documentaire tot stand is gekomen, kan hij belet vragen bij de VPRO. Een mediaorganisatie met enig zelfbesef wijst zo iemand dan het gat van de deur. Het staat Bosma vrij een oordeel uit te spreken over de aard van een documentaire maar met de totstandkoming heeft hij niets te maken. Dat hangt samen met de vrijheid van meningsuiting in het kader van onafhankelijke omroeporganisaties in een vrij land.

Uiteraard heeft een Kamerlid van de PVV weinig besef over hoe dat allemaal in ons soort samenlevingen hoort te werken maar dat dit bij minister Slob ook het geval is, leidt tot zorg.

Sigrid Kaag heeft toegestaan dat de camera’s van de VPRO haar gedurende een lange periode vrijwel permanent volgden en haar dicht op de huid zaten. Het is niet vreemd daar voorwaarden aan te verbinden. Dat is een kwestie van onderhandeling met de programmamakers. Het is de prijs die deze laatsten betalen voor het openen van deuren die anders gesloten bleven. Als de VPRO en de makers kunnen leven met de voorgestelde coupures, wordt het programma uitgezonden. Anders niet. Het zou wél van transparantie getuigen als op de aftiteling stond dat de eindredactie in overleg met mw. Kaag geschiedde, of woorden van gelijke strekking. Dat hoeft niet. Zo lang de makers en de omroep van mening zijn dat een waarheidsgetrouw portret van de politica en de bewindsvrouwe wordt geschetst, blijft het hun verantwoordelijkheid. Voor het overige mag iedereen van het eindresultaat vinden wat hij of zij wil. En dat desgewenst rondbazuinen op weblogs en in krantenkolommen.

Zowel de spindoctors van Buitenlandse Zaken als die van D66 waren betrokken bij de totstandkoming van de VPRO-documentaire. Daar is principieel niets op aan te merken. Wel op de keuzes die deze functionarissen maakten.

De partijtijgers wensten geen opnames waarin Sigrid Kaag zonder gordel om op de achterbank van haar dienstwagen zit. Buitenlandse Zaken vond beelden uit Niger minder geschikt omdat de minister daar te zien was met een glas champagne.

Dat zijn heel merkwaardige coupures die elk een eigen bespreking verdienen. Eerst het zonder gordel op de achterbank zitten. Dat spindoctors hierover ophef vrezen, bewijst de voortgaande Amerikanisering van de Nederlandse politiek. In de Verenigde Staten is men ook altijd op zoek naar pekelzondes van politici terwijl hun bestuurlijke misstappen veel minder aandacht krijgen.  Sigrid Kaag vergat op de achterbank haar autogordel om te doen. Dat mag niet maar het is absurd haar dat met veel verbaal geweld na te dragen alsof het een halsmisdaad is dan wel het vaderland als geheel schaadde. Even absurd is het van de zondares om als reactie op die mogelijke ophef driehonderd euro over te maken naar Veilig Verkeer Nederland. Bij wijze van zoenoffer blijkbaar. Daar maakt een mens zich alleen maar belachelijk mee.

De spindoctors van Buitenlandse zaken onderschatten schromelijk de intelligentie van het Nederlandse publiek als ze denken dat het slecht is voor Sigrid Kaag om in Niger met een glas champagne te worden gesignaleerd.

Niger – meer dan 23 miljoen inwoners van wie de helft jonger dan vijftien – is zo ongeveer het armste land ter wereld. Het ligt op verschillende woestijnroutes naar de Middellandse Zee. Dáár begint dan ook voor zeer veel migranten het gevaarlijke deel van de reis naar Europa: een dodenrit op overladen, versleten vrachtwagens dwars door de Sahara. Hoevelen van hen die helletocht niet overleven, is onbekend. Tegelijkertijd biedt de armoe in Niger een voedingsbodem voor islamitisch terrorisme. IS en Boko Haram – tegenwoordig concurrenten – zijn er allebei actief. De twee voornaamste volkeren in het land – de Haussa en de Songhai – hebben allebei een martiale traditie, evenals de veel minder talrijke Touareg. De Fulbe of Fulani gaan tussen dit alles door hun eigen voor anderen vaak raadselachtige gang. Slaven houden is sinds 2003 strafbaar maar Niger schijnt er toch nog een dikke 800.000 te tellen.

De EU heeft grote belangstelling voor Niger: de lidstaten willen zoveel mogelijk stabiliteit en een regering die krachtig genoeg is om de migratie naar de Middellandse Zee aan de bron te stoppen. Als dan ook nog het islamitisch terrorisme binnen de perken blijft, is het helemaal botertje tot de boom.

Het echte antwoord op beide problemen is natuurlijk consequente en grootschalige armoedebestrijding. Dat gebeurt maar heel mondjesmaat. Zo ging mevrouw Kaag honderd miljoen euro brengen, te besteden in een periode van vier jaar. Het geld is bedoeld om jongeren aan school, werk of een eigen bedrijfje te helpen. Een deel gaat naar schoon drinkwater. Let wel: dit is vier maal een dubbeltje per Nigeraan.

Sinds 2 april is Mohammed Bazoum president van Niger. Hij was al lang voorzitter van de Nigeraanse Partij voor Democratie en Socialisme. De gewraakte opnames met de bubbels zullen wel gemaakt zijn in de tijd van zijn voorganger Mahamadou Issofou.

Regeringen van een land als Niger proberen netjes en serieus voor de dag te komen als een blanke minister met geschenken voor de deur staat. Die moet je de indruk geven van stabiliteit, savoir faire en savoir vivre. Vandaar dat mevrouw Kaag bij haar bezoek champagne aangeboden kreeg. Dan kon zij meteen zien dat haar gastheren geen islamistische scherpslijpers waren. Vervolgens begint het spel van onderhandelingen waarbij de Nigeraanse partij probeert de huid zo duur mogelijk te verkopen. Sterkste maar waarschijnlijk onuitgesproken argument: het kan hier nóg een Libië worden als wij niet voldoende ondersteuning krijgen. Dan nog is er allesbehalve sprake van een Marshallplan voor kruitvat Niger want anders gaan de Wildersen en de Le Pens krijsen.

Dat zat allemaal in dat glaasje champagne. Hier werd een kans gemist om een wezenlijke les internationale politiek te geven. Met alle gehannes, goede bedoelingen, halfslachtigheid, amateurisme, cynisme, opportunisme en neokoloniale wereldverbeteringsdrang die daar bij horen. En de conclusie dat de EU opgelucht adem haalt en de blik naar binnen richt, zodra het de indruk heeft dat de Nigeraanse regering obstakels opwerpt voor migranten en hun vervoerders.

Het domme volk mag immers in de visie van die spin doctors op Buitenlandse Zaken n i e t verontrust worden.

Van partijvoorlichters mag je zoiets verwachten, woordvoerders van ministeries gaan met zulk optreden buiten hun boekje. Hun salaris komt uit de belastingpot. Ze zijn er niet om hun minister uit de wind te houden. Zij zijn er om het beleid uit te leggen en voor leken te verklaren. De PR is aan de minister zelve en die mag daar net zoveel spindoctors uit haar partij opzetten als zij wil maar geen ambtenaren.

Dit zijn de echte punten van zorg rond de affaire Kaag. De rest is ketelmuziek.

Update: de ketelmuziek en de georkestreerde woede vanuit GeenStijl en De Telegraaf doen wel hun werk: Stan van Engelen, hoofdredacteur van de VPRO stelt een onderzoek in naar de gang van zaken rond de documentaire om daar wat van te leren of zo. Wat je ervan kunt leren is het volgende: als dit soort stormwinden opsteken, gooi dan je kop erin, blijf staan voor je zelfrespect en voor je mensen. Vooral als je aan de vakbond, de NVJ in dit geval, ook niks hebt nu algemeen secretaris Thomas Bruning heeft verklaard de uitzending geen slimme zet te vinden. Van Engelen leert die les blijkbaar niet en laat zich in het defensief dringen.

Eerder al heeft Margo Smit, ombudsman van de omroep, besloten een flitsonderzoek in te stellen. Of dat op eigen initiatief gebeurt, dan wel op grond van klachten uit het publiek, maakte zij niet duidelijk. Dat laatste is wel essentieel. Kijkers en luisteraars die vinden dat programmamakers de journalistieke codes schenden, hebben namelijk het recht om de ombudsman van de NPO in te schakelen. Die doet dan een onderzoek en publiceert de uitspraak. Dat lijkt in deze zaak meer dan voldoende.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.