Mensen weerbaarder maken? Eerst fysiologie, dan psychologie

Er is al jaren veel te doen over mentale gezondheid. Steeds meer jonge vrouwen kampen met stressgerelateerde klachten en studenten krijgen vaker een burn-out. Vaak denken we dat zaken als ‘les in mentale gezondheid’ aan jongeren deze problemen kunnen voorkomen. Natuurlijk, kennis over het ontstaan van stress is belangrijk, maar we slaan een belangrijke en onmisbare eerste stap over.

Heel veel relativeren
Als stressfysioloog zie ik dagelijks mensen die heel veel weten en denken, maar op zoek moeten naar wat zij voelen. Door de kennis die zij in hun leven hebben opgedaan is een ijzersterk relativeringsvermogen en ratio ontstaan. Wanneer er gezegd wordt dat je moet leren omgaan met stress en weerbaarder moet worden, bedoelt men eigenlijk: ‘Leer relativeren’.

Daar worden mensen gedurende hun leven steeds beter in. Druk op je werk? Gelukkig is het bijna vakantie! Loopt het niet zo lekker in je gezin? Het opvoeden van een kind valt ook niet mee! Het gevoel van druk ervaren als je weer met tegenzin naar je werk vertrekt? Tsja, je kunt ook niet álles hebben, want je hebt immers al een heel leuk leven.

Een jong kind doet alles op basis van intuïtie en gevoel. Later leert ons mensenbrein denken en beredeneren. We leren het voelen af. We proberen alles op te lossen met logica en gaan vaak voorbij aan wat we daarbij voelen. We zeggen vaak tegen elkaar: ‘Als het niet goed voelt, moet je het niet doen’, maar in werkelijkheid negeren we onze gevoelens en de signalen van ons lijf te vaak.

Wetmatigheden in je brein
Wie literair werk gelezen heeft van Gabor Maté of Bessel van der Kolk is al doordrongen van het feit dat we af moeten van principes zoals ‘lichaam en geest’. Het zijn van ‘mens’ vraagt om een onafgebroken samenwerking van alles dat je waarneemt, denkt en doet. Eenvoudige wetmatigheden in je brein verklaren dat. Neem bijvoorbeeld het stimulus-respons principe. Je doet een zintuiglijke waarneming, reageert daarop en doet dat het liefst steeds op dezelfde manier. Mensen houden om die reden van routine. De verbindingen in je brein worden daar sterk van en het leven gaat je gemakkelijker af. Mooi, toch?

Ja, maar niet als er stressfysiologie in die verbindingen van je brein opgeslagen ligt. Mensen raken gemakkelijk overprikkeld. Zeker in een maatschappij die van ons vraagt alles efficiënt en goed te doen. Op zo’n moment van overprikkeling wordt je brein minder nauwkeurig en registreert dan stress bij zintuiglijke waarnemingen. Kleine details in je omgeving kunnen zo stress oproepen zonder dat je je hier bewust van bent. Je zou het detail onmogelijk aan kunnen wijzen, maar je merkt wel het moment waarop je stresservaring begint.

Neem signalen van je lijf serieus
Stress komt altijd samen met een fysieke sensatie. Niet voor niets hebben mensen met stressklachten last van spierpijn, hoofdpijn of een slecht werkende stofwisseling. Die duidelijke signalen zijn het gevolg van veel subtielere stressfysiologie, zoals het ervaren van spanning of onrust in je lijf. Je gaat er makkelijk aan voorbij. Niet met opzet, maar terwijl je druk bent met relativeren, vergeet je te voelen. Als iemand wél vertelt over gevoelens, vinden we dit al snel zweverig. Toch valt er een wereld te winnen als je het gevoel in je lijf serieus neemt. 

Of je daarmee 100% kunt voorkomen dat er stress in je brein opgeslagen wordt? Dat helaas niet, maar je kunt de stressfysiologie wel opruimen. Dat wordt een stuk eenvoudiger als je de signalen in je lijf opmerkt. Neem de proef eens op de som en sta de volgende keer dat je stress ervaart stil en vraag jezelf af: ‘Wat voel ik nu?’. Bewustwording is een mooie eerste stap.

Eerst fysiologie, dan psychologie
Als we willen dat jongeren weerbare volwassenen worden, leer ze dan eerst voelen, erken de fysieke sensatie en geef ze daarna kennis mee over het ontstaan van gedrag en de werking van het brein. Bijna iedere jongere heeft last van FOMO (Fear Of Missing Out) en herkent een onrustig gevoel in het lijf. Geef eerst aandacht en ruimte aan dat gevoel én help ze dan gezond te relativeren. Dan doen we het in de goede volgorde: Eerst fysiologie, dan psychologie.