Melk is heel wit
In Nederland wordt zuivel consumeren vaak als de norm beschouwd: een typisch Hollands ontbijt bestaat uit een boterham met boter en kaas, een bakje yoghurt en een glas melk. Elders in de wereld is er veel meer bewustzijn over lactose-intolerantie. Zuivelconsumptie leidt namelijk vooral bij mensen van niet-Europese afkomst tot gezondheidsproblemen. In de Verenigde Staten heeft dit bewustzijn recent geleid tot politieke voorstellen om voedingsvoorschriften aan te passen. Ook in Nederland is hierover debat nodig. De urgentie ligt in het feit dat schoolmelk nu aan alle kinderen verstrekt wordt. Maar daarbij wordt geen rekening gehouden met het inzicht dat voor verschillende groepen Nederlanders het gebruik van zuivel slecht is.
Eigenlijk is lactose-intolerantie de norm
Om lactose, een suiker dat in zuivel voorkomt, te kunnen verteren produceert het menselijk lichaam het enzym lactase. Bij de geboorte heeft bijna elke zuigeling voldoende lactase om de lactose uit moedermelk goed te verteren. Bij meer dan 80% van de wereldbevolking neemt de productie van lactase na het derde levensjaar geleidelijk af. In Azië heeft bijna de hele volwassen bevolking een lage of zelfs geen productie van lactase, en rond de Middellandse Zee is dit ongeveer 50%. In West-Europa en Noord-Amerika ligt dit percentage veel lager.
Mensen die onvoldoende lactase produceren om lactose te kunnen verteren maar toch zuivel consumeren kunnen last krijgen van symptomen als misselijkheid, krampen, een opgeblazen gevoel, gasvorming en diarree. Dat noemen we dan ‘lactose-intolerant’, maar eigenlijk is dit een omkering van de werkelijkheid: het is heel natuurlijk om geen moedermelk meer te kunnen verteren als je volwassen bent. Ongeveer twee derde van de wereldbevolking kan geen lactose verteren. West-Europeanen en Noord-Amerikanen vormen in feite een ‘lactose-tolerante’ afwijking van de norm.
Schoolmelk is niet goed voor elk
In Nederland wordt het drinken van zuivel actief gestimuleerd via schoolmelk, een praktijk die zijn oorsprong vindt in de jaren zeventig. De Europese Unie draagt hieraan bij met financiële steun voor de distributie van fruit en groenten, maar ook melk en melkproducten. Het hoofddoel is om te voorzien in de voedingsbehoeften van kinderen en gezonde eetgewoonten en levensstijlen te bevorderen. Maar daarbij gaat men er dus aan voorbij dat voor veel Nederlandse kinderen met een niet-Westerse achtergrond melk géén gezond voedingsmiddel is.
Veel ouders worden niet goed geïnformeerd over de gezondheidseffecten van melk op kinderen met een niet-Westerse achtergrond. Als ouders dit weten en ervoor kiezen hun kind een plantaardig alternatief te bieden, zoals sojamelk of havermelk, moeten ze dat zelf regelen en bovendien zelf bekostigen. Het is evident dat hier kansenongelijkheid optreedt. Temeer omdat er nog steeds inkomensongelijkheid is onder veel Nederlanders met een niet-Europese achtergrond.
Meer nadelen aan zuivel
Naast dat zuivel ongezond is voor veel Nederlanders van niet-Europese afkomst, kleven er meer nadelen aan. Voor de productie van zuivel voor mensen moeten systematisch de rechten van dieren worden geschonden, zoals het recht op zelfbeschikking of het recht op lichamelijke integriteit. Bovendien is de zuivelindustrie zeer vervuilend – o.a. methaan- en stikstofuitstoot – en gaat het inefficiënt om met natuurlijke bronnen zoals water en grond. Hiernaast is het ook een drijvende kracht voor ontbossing van de Amazone. Ironisch genoeg hebben EU-subsidies, zoals die voor schoolmelk, geleid tot een toename van de vlees- en zuivelconsumptie. Dit staat haaks op de duurzaamheidsinitiatieven van de EU, zoals de Green Deal, en heeft ernstige klimaatschade tot gevolg, gefinancierd met belastinggeld nota bene.
Oproep tot maatschappelijk debat
Nederland ziet zichzelf als een echt zuivelland, misschien is het daarom ook niet verrassend dat hier in tegenstelling tot bijvoorbeeld in de Verenigde Staten nog geen debat is over de rol van zuivel in inclusief voedselbeleid. In de Verenigde Staten heerst onder mensen van kleur onvrede over de uniforme voedselvoorschriften, die worden omschreven als 'dietary racism'. De discussie hierover maakt deel uit van een bredere discussie over het dekoloniseren van de publieke gezondheid. Politici van kleur in de Verenigde Staten proberen nuance aan te brengen in het voorschrijven van zuivel als ‘gezond’. In Nederland moet deze discussie nog doordringen tot de politieke arena.
Hoewel er in de landelijke politiek in Nederland nog geen stappen zijn ondernomen, is op gemeentelijk niveau de discussie her en der wel op gang gekomen. Het is belangrijk dat het bewustzijn over lactose (in)tolerantie breder bekend wordt en hiermee rekening gehouden wordt in inclusief voedselbeleid. Daarvoor zullen mensen die zich hierover zorgen maken zelf in actie moeten komen. Ze moeten in gesprek gaan met lokale politici en schoolbesturen, die uiteindelijk beslissen welke acties worden ondernomen op scholen.
Het is hoog tijd om het gesprek aan te gaan, niet alleen op individueel niveau, maar ook op beleidsniveau, om ervoor te zorgen dat gezonde voeding voor iedereen toegankelijk is.
Ben je benieuwd of je lactose-intolerant bent?
Dit kan worden vastgesteld via drie testen: de Waterstof-ademtest, Lactose Tolerantie Test (LTT), en een Eliminatie-provocatie test. De Maag, Darm en Lever Stichting biedt meer informatie over deze testen.