Meer Europa, maar niet meer van hetzelfde

Niet bepaald een pakkende titel, maar ‘Macht pakken met Europa’ van de Brusselse fractie van GroenLinks is wél helder over wat ons te doen staat: beslissingsmacht overhevelen van de naties naar de EU, juist om sterker te staan tegenover zombiebanken, multinationals, belastingontduikers en andere grootvervuilers. De socioloog Ulrich Beck zet deze paradox op scherp: de lidstaten moeten soevereiniteit afstaan aan Europa, want dat is nu de enige manier om hun nationale soevereiniteit veilig te stellen.

Het vergezicht dat daarvoor nodig is gaat voorbij aan het enghartige VVD-pragmatisme – dat ook coalitiepartner PvdA in gijzeling houdt – waarin Europa vooral wordt gezien als een (haperend) verdienmodel. Terecht hekelen Eickhout c.s. de mantra van minister Timmermans dat ‘we in Europa niet verder moeten springen dan onze polsstok lang is’ als een knieval voor de eurosceptische burger. Onze huidige polsstok is te kort om over de sloot (=de crisis) te kunnen springen. Dat de EU blijft talmen aan de verkeerde kant van de sloot zal de harten van de burgers niet terugwinnen, zeker niet als de populistische belofte van het ‘terughalen van bevoegdheden’ niet kan worden waargemaakt.

Polsstok De polsstok moet dus worden verlengd. Om niet langer de speelbal te zijn van financiële markten en grootbedrijven die lak hebben aan grenzen, moet de EU een economisch bestuur instellen, inclusief belastingcoördinatie, bankentoezicht en gezamenlijke schuldsanering. Dat economisch bestuur is per definitie ook een politiek bestuur, dat veel beter democratisch moet worden gecontroleerd en bijgestuurd dan het huidige ondoorzichtige, neoliberaal-technocratische regime. Een voorbeeld van mogelijke machtswinst voor de lidstaten is de gezamenlijke bestrijding van belastingontduiking door grensoverschrijdende multinationals en dito miljonairs: de jaarlijkse derving van zo’n €1000 miljard is twee keer zoveel als de begrotingstekorten van alle EU-landen bij elkaar!

Bezuinigingsfetisjisme De boekhoudersbenadering en het bezuinigingsfetisjisme van de huidige Europese Commissie verergeren de crisis alleen maar, en verdiepen de kloof tussen de Noordelijke ‘surplus’- en de Zuidelijke ‘deficiet’-landen. Een gezamenlijke schuldenaanpak, waarbij door de inzet van euro-obligaties de rentelasten voor de Zuidelijke landen kunnen worden verlaagd, geeft concrete invulling aan de Europese solidariteit. Europa moet investeren in energiezuinige innovatie, ambitieuze klimaatdoelen stellen en een duidelijke richting wijzen naar een koolstofarme economie, ook om sterker te staan tegenover fossiele multinationals en onbetrouwbare energielanden als Rusland.

Achterkamertjes Er is durf en visie nodig om de Europese Kleinstaaterei te overwinnen en de urgente hervorming van de falende Europese democratie gestalte te geven. De tragiek van oud links is dat het in zijn terechte kritiek op de neoliberale bezuinigingspolitiek van Brussel terugvalt op de nationale democratie en een vorm van ‘sociaal nationalisme’, in plaats van vooruit te denken naar een sociaal Europa en werkelijke zeggenschap voor de Europese burgers. GroenLinks doet o.a. het voorstel om de opvolging van Barroso uit de achterkamertjes te halen en inzet te maken van een open verkiezingsstrijd tussen de lijsttrekkers van Europese partijen. Voor- en tegenstanders van de huidige crisispolitiek zouden dan hun eigen Europese gezichten krijgen. Ook zou de Unie meer smoel kunnen krijgen door de posities van voorzitter van de Commissie en voorzitter van de Europese Raad samen te voegen tot die van Europees president, die wordt gecontroleerd door het Europese Parlement.

Eliteproject Deze personalisering van de Europese politiek betekent een welbewuste accentuering van het politieke leiderschap, die moet worden ‘vereffend’ met een grotere controlemacht van het Parlement en meer directe democratische zeggenschap, onder andere via grensoverschrijdende correctieve referenda. Wat deze voorstellen laten zien is dat de democratie méér is dan ‘luisteren naar de stem van het volk’: er is eerder sprake van een wisselwerking tussen de gekozen elite van politieke professionals (die moet dan wél democratisch worden gekozen) en hun kiezers of achterban. GroenLinks zou duidelijker moeten erkennen dat het Europese project alleen verder kan worden gebracht als we alle vormen van links populisme achter ons laten en ‘Europa’ opnieuw als een democratisch eliteproject gaan zien. Een sterkere, meer zelfbewuste EU vraagt sterkere, meer zelfbewuste politieke leiders die niet bang zijn voor hun eurosceptische bevolkingen, maar hun economische en culturele angsten kunnen dempen en hen kunnen meenemen in het vergezicht van een socialer, groener en vrijzinniger Europa.

Rechtsnationalistische alliantie Dat is hard nodig in de aanloop naar de Europese verkiezingen van 2014, die sterk in het teken zullen staan van de populistische uitdaging. In vrijwel alle landen van Europa is het nationaal-populisme sterker geworden. In het Noordwesten is zelfs sprake van een convergentie van denkbeelden (Wilders-Le Pen-Farage) en van gebaren in de richting van een rechtsnationalistische alliantie. Het is triest om te zien dat ook linkse(?) intellectuelen als Engelen  terugvallen op de nationale democratie, de euro willen dumpen en de Unie laten barsten omdat zij een onrepareerbaar ‘voertuig van grootzakelijke en grootbancaire belangen’ zou zijn. Altijd weer met het argument dat ook rechtsnationalistische denkers met dezelfde stelligheid aanvoeren, namelijk dat het Europa ontbreekt aan de benodigde solidariteit omdat er geen sprake zou zijn van een Europees volk: de politieke, culturele, sociale en economische verschillen zijn ‘nu eenmaal’ te groot om een levensvatbare (monetaire) Unie te kunnen onderhouden. Niet eerder is een discutabel ‘feit’ zó vaak en zó grondig misbruikt als een zichzelf vervullende voorspelling.

cc-foto: Estonian Foreign Ministry