De media als echokamer van de verkeerde toon

Op- en aanmerkingen over taalgebruik gebezigd door journalisten, opiniemakers en politici worden zelden gewaardeerd. Vrijwel nooit eigenlijk. Wie dat wel doet is al snel een zitplassend policor gutmensch (‘Taalpolitie! Censuurrr!’). Immers, het gaat in het debat niet om de toon, maar om de inhoud. En hoewel dat in grote mate inderdaad zo is, kan men er niet aan voorbijgaan dat de gekozen taal om de boodschap in te verpakken er wel degelijk toe doet. Was dat niet zo, dan zouden reclamebureaus geen goud geld verdienen met exact die woorden kiezen die de ontvanger van de boodschap aanzet tot actie. Hetzelfde geldt voor propaganda. Ergo, c’est le ton qui fait la musique.

Het is dan ook uitermate schadelijk dat bepaald taalgebruik, geliefd in (extreem)rechtse, nationalistische en populistische kringen, zijn weg vindt naar het alledaagse. Youp van ‘t Hek pakte in een column uit 2015 stevig uit met de welbekende ranzige term voor vluchtelingen van kleur die de dood vonden in het ijskoude water van de Middellandse Zee. Dat woord werd kort daarvoor door de nieuwe voorvrouw van het Forum voor Democratie Annabel Nanninga in het leven geroepen om kenbaar te maken dat het haar eigenlijk helemaal geen hol kan schelen dat die mensen daar verzuipen, als ze maar uit de buurt van onze grenzen blijven.

In het boek Devil’s Bargain: Steve Bannon, Donald Trump, and the Storming of the Presidency van Joshua Green, staat beschreven hoe het team van de Trump dit al sinds de start van de presidentscampagne aanpakt. Zo wordt er slechts gesproken over ‘de muur’ als het over latino’s gaat. Hetzelfde geldt voor ‘het inreisverbod’ als het om moslims gaat, ‘Chicago’ staat inmiddels synoniem voor ‘criminaliteit gepleegd door zwarte mensen’. Termen die in combinatie met het beleid van Trump en de wensen van zijn aanhangers niets minder betekenen dan Make America White Again. Termen die onschuldig genoeg in de oren klinken om en masse overgenomen te worden, ondanks de overduidelijk racistische boodschap.

Terug naar Nederland. Hoewel het door Youp bedachte en Nanninga omarmde woord al direct stukken minder onschuldig klinkt dan ‘muur’ of ‘Chicago’, heeft de kracht van de herhaling zijn uitwerking niet gemist. ‘Verfrissend’, omschreef Parool de komst van Nanninga en haar uitspraken naar de Amsterdamse raad. NRC zag er in een profiel van Nanninga geen enkel probleem in om datzelfde woord meermaals terug te laten komen. ‘Nanninga kwetst om een punt te maken,’ kopte het artikel. Ironie, meer niet, aldus de krant, waarmee NRC als kwaliteitsmedium een stevige bijdrage levert aan de normalisering van opnieuw een extreemrechtse politicus en van racistisch taalgebruik.

De nieuwe co-minister van Buitenlandse Zaken Sigrid Kaag kreeg met een andere weldoordachte propagandamachine te maken, namelijk die van PVV-leider Geert Wilders. Direct na Kaags benoeming twitterde hij een foto van haar, genomen tijdens een diplomatieke bespreking in Libanon waarbij Kaag voor de gelegenheid een hoofddoek draagt, vergezeld van de tekst: ‘Wordt deze D66-Palestijnenlover Minister v BuZa?’ Kaag is getrouwd met de voormalige Palestijnse ambassadeur in Zwitserland. Wilders kiest zijn woorden zeer zorgvuldig, het doel vooraf duidelijk. Hij was er ook dit keer zo verguld over dat hij zijn eigen tweet nog eens retweette. De term Palestijnenlover is doelbewust gekozen. Sigrid Kaag, is niet “wij” maar “zij”, ze ligt letterlijk in bed met “de vijand”. De door Wilders gekozen term kan niet los gezien worden van welbekende en wél als racistisch herkende historische termen als “ jew lover ” en “ n***** lover ”. Toch lijken er maar weinigen over te vallen. Ironisch bedoeld, toch? Kwetsen om een punt te maken.

Wie ook direct de gevolgen ondervond van Wilders’ nauwelijks verholen racistisch taalgebruik is zwembad Dol-fijn in Maassluis. Het zwembad had aangekondigd lessen te hebben alleen toegankelijk voor vrouwen. Fijn voor die vrouwen, zou je denken, helemaal in het licht van de huidige #MeToo-storm. Geert Wilders zag dat anders. In tegenstelling tot wat de zwembadmanager zei was Geert Wilders ervan overtuigd dat het vrouwenzwemmen bedoeld was om moslims te pleasen. Oftewel: “sharia-zwemmen”. De term werd net als elke andere scheet van Wilders door diverse media grif overgenomen en miste zijn uitwerking niet. Woensdagavond zag het zwembad zich genoodzaakt beveiliging in te schakelen nadat er meerdere bedreigingen waren binnengekomen.

Taal kan onschuldig zijn, het kan mooi zijn, ontroeren, verbazen, prikkelen. Woorden worden gekozen om zo een boodschap kleur te geven, ook de woorden die mogelijk kwetsen. Maar taal kan ook vernietigend werken als de gekozen woorden slechts worden ingezet om te verdelen, te ontmenselijken of om emancipatie van minderheden te blokkeren. Zo houden we de mensen met een migratieachtergrond aan de ene kant, de Normale Nederlander aan de andere kant. Uitgeverij de Arbeiderspers lijkt te begrijpen dat taal niet per se onschuldig is. Margo Jeffersons boek ‘ Negroland ’ zou aanvankelijk worden uitgegeven onder de vertaling ‘Negerland’. Nadat Trouw-columniste Seada Nourhussen er in niet mist te verstane woorden op wees dat de Nederlandse vertaling van Negro veel meer beladen is dan het Engelse woord, werd besloten de originele titel te gebruiken. Dat is alvast winst, maar er is een lange, lange weg te gaan. Het is de toon die de muziek maakt en het is de hoogste tijd dat we in Nederland een ander geluid laten horen.