'Martijn van Dam, toon lef en maak landbouw grondgebonden'

“Inkrimping veestapel dreigt door te veel mest” kopte Trouw afgelopen vrijdag op de voorpagina. Maar is inkrimping een dreiging of een zegen? We stoten nog steeds te veel stikstof uit en schieten nu ook door het fosfaatplafond heen. Als we de jaarlijkse productie van 76 miljard kilo mest van de ruim 16 miljoen varkens en koeien in Nederland in vrachtwagens stoppen dan heb je een file van 20.000 kilometer, 10x de afstand van Amsterdam naar de Spaanse zuidkust. Inkrimping van de veestapel zou weleens goed kunnen zijn, niet alleen voor onze natuur, maar ook voor de boeren zelf. GroenLinks doet het voorstel om te komen tot grondgebonden dierrechten.

Zijn boeren zelf de schuld van het mestoverschot? Nee, maar de overheid én de landbouwlobby wel. Neem als voorbeeld het afschaffen van het melkquotum. Jarenlang werd door grote partijen als VVD en CDA, samen met LTO, gepleit voor het opheffen van het melkquotum. Dit vanuit de aloude mythe dat met afschaffing van “betuttelende overheidsregeltjes” het heil vanzelf zou komen van de vrije markt. Niets bleek minder waar: de productie sprong omhoog, de prijs kelderde en de melkveehouders zitten in de penarie. Tegelijkertijd stijgt het mestoverschot naar nieuwe hoogten en moet de overheid weer ingrijpen. Zo kwamen er tegenover de afschaffing van het melkquotum intussen twee wettelijke regelingen bij en is de derde, het fosfaatrechtenstelsel, nu gepresenteerd. Gevolg: extra onzekerheid en waardeloze investeringen in nieuwe stallen. Frauderen met mest wordt intussen een lucratieve aangelegenheid. Het woord “mestmaffia” kan sinds 2015 worden toegevoegd aan het groene boekje.

Maar als we nu eens het uitgangspunt nemen dat landbouw plaatsvindt binnen de grenzen van wat onze grond aan kan? Dan hebben we wat minder koeien en varkens. Dan kan de koe gewoon in de wei en het varken kan wroeten. Droge mest kan worden uitgereden, in plaats van geïnjecteerd, bodemvruchtbaarheid kan zich herstellen. De melkveehouder en de varkensboer gaan concurreren op kwaliteit in plaats van op bulk. Een multifunctionele landbouw kan samengaan met hoog niveau dierenwelzijn en eerste klas kwaliteit van melk en vlees. De boer kan zijn boekhouddiploma’s weer opbergen en zich richten op zijn echte vak. Het boerenland wordt weer mooi en rijk aan bodemleven, insecten en weidevogels. En ja, de sector wordt weliswaar kleiner, maar ook stabieler en er kan een betere boterham worden verdiend.

GroenLinks pleit voor invoering van grondgebonden dierrechten. Eén systeem, dat diverse gecompliceerde regelgeving kan vervangen. Grondgebonden dierrechten betekent dat een boer de mest van zijn dieren op zijn “eigen” land kan afzetten: de hectares waarover de boer, door eigendom, pacht of gebruik, feitelijk kan beschikken.

Het invoeren van volledig grondgebonden dierrechten kan niet van vandaag op morgen. Maar juist nu is de kans om een start te maken. In plaats van het gepresenteerde rammelende voorstel voor verhandelbare fosfaatrechten, het volgende lapje aan de lappendeken van landbouwregels, zou staatssecretaris Martijn van Dam moeten kiezen voor een structurele aanpak. En al helemaal niet pleiten voor een hoger fosfaatplafond, met desastreuze gevolgen voor de natuur. Het komen tot grondgebondenheid en vermindering van het aantal dieren heeft lef nodig, maar zal zorgen dat boeren weer kunnen boeren.

Niet langer staat het maximaliseren van de export voorop. In plaats van circa driekwart van ons vlees en tweederde van onze zuivel te exporteren, zal dat een wat lager percentage zijn. Helemaal niet erg. Nederland hoeft niet de slagerij en melkboer van de wereld te zijn. Export van kennis blijft heel belangrijk, dit heeft een veel hogere toegevoegde waarde. Laat de staatssecretaris lef tonen en kiezen voor een heldere lijn: landbouw is naar zijn aard aan de grond gebonden.

Deze opinie is geschreven door Rik Grashoff en  Marijke Vos, Eerste Kamerlid GroenLinks

Beeld: Ralph Popken